ČASNI ŽIVOT U NEČASNIM GODINAMA: Povodom retrospektive dela Vlatka Gilića na Festivalu autorskog filma

Čovjek je ono što o njemu govore njegova djela koja su bila prikazana na Univerzitetu Berkli (Pacific Film Archive), potom na Univerzitetu Kalifornija, a onda i - u Američkoj kinoteci na Holivud bulevaru (sala sa imenom Stivena Spilberga) u Los Anđelesu... i tako dalje, i tako dalje... reditelja koji je jedini iz jugoistočne Evrope koga su američki kritičari svrstali među 50 velikana svjetske kinematografije (uz Čaplina, Velsa, Hičkoka, Tarkovskog, Felinija, Kjubrika, Bergmana, Kurosavu...). A nedjela našeg vremena, u kome Gilić ne stvara više od 30 godina, na isti taj način govore o svemu ostalom, pa i o nama samima. Ovih dana smo, u Beogradu, na Festivalu autorskog filma, bili u rijetkoj prilici da vidimo filmove koji su značajan činilac Gilićeve karijere i dokaz njegovog osobenog rediteljskog izraza, koji mu je obezbijedio relevantno međunarodno mjesto.

In Continuo (1971), koji je nagrađen kao najbolji kratki film na Berlinskom filmskom festivalu te godine, za koji se - bez sumnje - može reći da je u međunarodnim razmjerama uzdrmao ili preispitao pojmove i žanrove kratkog filma, dokumentarnog filma, te upotrebe simbola i metaforičkog značenja u paralelnim slojevima nivou narativnog značenja filma. On je, kako primjećuju mnogi kritičari, formirao osoben izraz koji relativizuje granice između dokumentarističke i fikcione strukture. Gledaocu vrlo brzo biva jasno: klanica, u koju je smještena radnja ovog (dokumentarnog?) filma, najmanje je ono mjesto koje gledalac vidi, a suštinsko je mjesto koje gledalac osjeća svojim intelektom. Dakle, klanica filma In Continuo metaforičko je mjesto poprišta priče o okrvavljenoj potrebi čovjekove prirode, u kojoj gledalac vidi da se kolje stoka za ljudsku ishranu, a zapravo shvata i percipira priču o tragediji svih civilizacija, od antičkih vremena do danas. I sve u desetak minuta filma, bez riječi.

"Dan više" (1972), prikazan na više od pedeset reprezentativnih međunarodnih filmskih festivala, vizuelno je i pjesničko remek-djelo o ljudskoj težnji da se nastavi život više, tj. da je čovjek spreman ići kroz pakao ne bi li doživio samo jedan dan života više. Film sa fascinantnom atmosferom - koja je građena jednako kamerom, montažom i zvučnom obradom - vrhunskom fotografijom, fascinantnim ambijentom sumporne magle i nepreglednih količina nagog tijela, svih uzrasta i svih bolesti, u grču nade i nelagode, kao oda snazi ljudske nade. Na velikom platnu ovo ostvarenje ovih dana u Beogradu je ostavljalo gledaoce bez daha tako očigledno, tako snažno. Kao da su se mnogi od njih po prvi put susreli sa snagom kinematografske istine i emocije - bez holivudskih trikova, postprodukcije, After effects-a i ProTools-a, kao da su se večeras po prvi put susreli sa time što to uistinu jeste FILM.

Kad već govorimo o iskoracima sugestivnosti, treba se podsjetiti moćnog i brutalnog, na momente vidno bolnog film "Moć" (1973), prvog Gilićevog srednjemetražnog filma koji govori, kako bukvalno tako i metaforično, o snazi hipnoze, snazi opijenosti pojmom moći, te veoma kvarnom ljudskom suštinom, koja u stadijumu hipnoze (dokazan veoma mučnim kadrovima probijanja iglom, koju su sprovodili svi protagonisti filma, a koja je bila bolna za gledaoce, ali ne i za hipnotisane aktere filma) razmišlja jedino o tome - kako da svoju moć (i status) potvrdi isključivo kroz mučenje i poniženje drugih.