ZATIRU BAŠTINU NEMANJIĆA VIŠE OD STOLEĆA: Skrnavljenje fresaka srpskih svetitelja u Severnoj Makedoniji uznemirilo Srbe u ovoj državi

Pozadina napada na kulturnu baštinu je ono što najviše brine Srbe koji žive u bivšoj jugoslovenskoj republici.

Stručnjaci smatraju da je reč o nastavku dugog procesa sistematskog uništavanja srpske baštine i prisilne asimilacije Srba. Istoričar dr Slavenko Terzić, dopisni član SANU, za "Novosti" je komentarisao nasilno "prekrštavanje" srpskih svetaca:

- Nesumnjivo je da je ovaj nečuveni akt delo velikobugarskih krugova, koji se ne mire sa postojećim granicama na Balkanu, nastavljajući sa zatiranjem srpskog kulturnog nasleđa u bivšoj jugoslovenskoj republici Makedoniji, započetog poslednjih decenija 19. veka. Primere ovakvih grubih napada beležimo još u to vreme, a zatim tokom bugarske okupacije u Prvom i Drugom svetskom ratu. Nažalost, makedonske republičke vlasti su posle 1945. nastavile sa negiranjem srpskog nasleđa i sa nasilnom asimilacijom preostalog dela srpskog naroda, čije proterivanje su Bugari započeli odmah posle okupacije, a jugoslovenske vlasti su mu zabranile povratak 1945. i 1946. godine. Uprkos činjenici da je Srbija jedini sused koji ne osporava makedonski identitet i državu Severnu Makedoniju, položaj Srba je u njoj i dalje krajnje nezavidan. Novi, širi geopolitički projekti, u koje nastoje da se "udenu" njihovi zapadni i istočni susedi, predstavljaju veliki izazov za budućnost ove zemlje.

U kapitalnoj monografiji "Stara Srbija - drama jedne civilizacije" dr Terzić je osvetlio tabu-temu Brozove Jugoslavije, tragediju Srba sa prostora juga srednjovekovne države. Njihov identitet i nasleđe vekovima su neuspešno pokušavali da unište Osmanlije, njihovi arnautski jurišnici, bugarski teroristi i okupatori. Srbe u Staroj Srbiji, današnjoj Severnoj Makedoniji, Kosovu i Metohiji, porazila je tek jugoslovenska komunistička vrhuška posle 1945. godine.

- Bugarska propaganda je sve srpske spomenike prikazivala kao deo "srpske okupacije" Makedonije, što je prihvaćeno i od strane dobrog dela nosilaca makedonskog režima, u vreme Titove Jugoslavije. Od 1945. pa do odvajanja Makedonije 1991. sprovođena je sistematska i dugoročna politika, u prvom redu potiskivanja Srba iz prostora makedonske federalne jedinice, a zatim odnarođavanja onih koji su nastavili da žive na svojim vekovnim ognjištima - kaže dr Terzić.

Vlasti nove makedonske nacije, formirane 1943. odlukom AVNOJ-a u Jajcu, ni mrtvim Srbima nisu dale mira, varvarski uništavajući groblja srpskih vojnika i civila stradalih u balkanskim ratovima i Velikom ratu.

- Iako su vlade Srbije nudile materijalna sredstva da se ta spomen-obeležja i groblja obnove, makedonske vlasti su to uporno izbegavale. Svako ozbiljnije insistiranje na obnovi tih grobalja proglašavano je od makedonskih predstavnika, pa i od javnih glasila u Makedoniji, manifestacijom srpskog nacionalizma - navodi dr Slavenko Terzić.

U sklopu rešavanja "srpskog pitanja" zabranjen je i povratak srpskog sveštenstva i monaštva u crkve i manastire iz kojih su ih Bugari proterali. Najviše partijsko rukovodstvo Jugoslavije je u dogovoru sa makedonskim komunističkim vrhom donelo odluku o formiranju takozvane Makedonske pravoslavne crkve. Cilj je bio makedonizovanje srpske baštine.

- Bio je to direktan nastavak prakse bugarskih terorista i okupatora, koji su uništavali imena srpskih ktitora i svetaca na freskama, da bi ih bugarizovali - kaže istoričar Borisav Čeliković, urednik etnografske biblioteke Sabornik.

Politička makedonska "crkva" nikada ni od koga u pravoslavnom svetu nije priznata, ali je cilj zauzimanja spomenika srpske kulture ostvaren. Uključujući Manastir Svetog Joakima Osogovskog, kod Krive Palanke, koji je izvorno vizantijski, a ktitori-obnovitelji bili su mu srpski kraljevi Milutin, Stefan Dečanski i velmoža Konstantin Dragaš Dejanović. Kako se oni koriste otkriva ukucavanje imena manastira Joakima Osogovskog u "Gugl" pretraživač. Među prvim rezultatima je reklama za hotel "Manastir Jovan Osogovski".

- Boravio sam u tom manastiru, čiji kompleks izgleda kao luksuzno odmaralište kojim rukovodi sveštenik crkve koju niko ne priznaje. To je ilustracija imaginarijuma ljudi sa krizom identiteta, koji pokušavaju da na tuđoj baštini stvore utemeljenje koje nemaju - kaže Čeliković.

KAD "IĆ" POSTANE "SKI" I "OV"

MAKEDONIZACIJU Srba posle Drugog svetskog rata komunističke vlasti su sprovodile nasilnim menjanjem srpskih prezimena, zamenjujući "ić" sa "ski" ili "ov". Zadržavanje prezimena izalagalo je Srbe diskriminaciji. Tokom popisa je na Srbe vršen pritisak da se izjasne kao Makedonci, a oni koji su odbijali često su hapšeni "zbog remećenja reda i mira".

- Posle rata su iz srpskih sela proterani učitelji i sveštenici, a dovedeni su makedonski nastavnici od kojih je dobar deo službovao tokom bugarske okupacije. Kolonizacijom 1947. nastavljeno je iseljavanje Srba. U Vojvodinu je iz Poreča, Kičeva, Krive Palanke i Kumanova preseljeno oko 22.000 ljudi - navodi dr Terzić.

UNIŠTAVANjE SPOMENIKA

VLASTI Titove Makedonije su preorale masovnu grobnicu građana, većinski srpskog Kumanova sa okolinom i srpskih vojnika koje su pomrli od tifusa 1912. godine, a uništile su i groblje palih ratnika u Crkvi Svete Trojice.

- Među spomenicima uništenim u Skoplju su i obeležje srpskim đacima, spomenik kralju Petru Prvom, palim ratnicima 1912-1918, spomen-kosturnica u Crkvi Svetog arhanđela Mihaila - navodi dr Slavenko Terzić.