NAŠI PRVI GRAĐANI SVETA: U časopisu objavljivala intelektualna elita, najbolji teoretičari tog vremena

Velika umetnost je samo ona koja je išla uporedo sa vremenom u kome je stvarana, a koja je bila potpun izraz onog društva u kome je ponikla. Ali to ne znači da se uloga i suština umetnosti iscrpljuju u služenju. Vere, ideje, običaji, samo su povod umetničkog čovekovog rada. Kada bi bilo drugačije, onda bi sa verama i državama nepovratno propadala i njihova umetnost. Umetničko delo živi, bez obzira na to da li predstavlja Ozirisa ili Afroditu, biblijsku scenu ili predaju Brede, francusku markizu ili Kraljevića Marka...

U tekstu naslovljenom "Pro arte", svojevrsnom programu časopisa "Umetnički pregled", koji je pokrenuo i uređivao četiri godine uoči Drugog svetskog rata, ovako je pisao Milan Kašanin, istoričar književnosti i umetnosti, prema mišljenju mnogih, najelitniji srpski intelektualac 20. veka. A da je i promišljanje umetničkog stvaralaštva nešto što prevazilazi države i vere, pokazale su upravo, minule nedelje, izložba i naučni skup o ovom od zaborava otrgnutom delu našeg kulturnog nasleđa.

U ORGANIZACIJI Instituta za književnost i umetnost, od 3. do 5. septembra, u beogradskom Pedagoškom muzeju, a i putem interneta, na međunarodnoj tribini "Likovno i književno u časopisu Umetnički pregled (1937-1941)", trideset učesnika bavilo se različitim istorijskim i kulturološkim aspektima časopisa, koji od oktobra 1937. do aprila 1941. objavljivao Muzej kneza Pavla, čiji je Kašanin bio direktor. U njemu su tekstove, između ostalih, objavljivali pesnici Jovan Dučić i Todor Manojlović, arhitekta Aleksandar Deroko, arheolog Đorđe Mano Zisi, slikar Predrag Milosavljević, istoričar umetnosti Svetozar Radojčić, likovni kritičar Pavle Vasić...

Ovaj časopis dostupan je sada i najširoj publici zahvaljujući bibliofilu Nikoli Mirkovu, nekadašnjem uredniku RTS, koji je sačuvao sve njegove brojeve i poklonio biblioteci "Milutin Bojić" iz Beograda, koja ih je digitalizovala. Ceo projekat podržao je i SKC iz Novog Sada, a inicirala ga je i realizovala istoričar umetnosti dr Zoja Bojić, inače unuka Milana Kašanina.

Ona je, uz Ivana R. Markovića i Anu Mihailović, autor postavke na kojoj je moguće videti široki spektar onoga šta je na stranicama "Umetničkog pregleda" zabeleženo za istoriju: od izložbi "Dvanaestorice" i Save Šumanovića na Novom univerzitetu, preko prvih velikih inostranih postavki u Beogradu, do tekstova o srpskom srednjovekovnom slikarstvu i našoj tradicionalnoj arhitekturi, ali i onih o novim beogradskim zgradama u duhu modernizma...

ESTETIČKE teme na stranicama "Umetničkog pregleda" obrađivane su ne samo u prilozima umetničkih kritičara i filozofa - Miloša Đurića, Milutina Borisavljevića, Branka Lazarevića, Branka Popovića, Todora Manojlovića, Vladimira Vujića ili Dušana Stojanovića, istakao je na skupu Andrej Vujinović, muzejski savetnik u penziji, već i Ive Andrića, čiji tekst pripada oblasti čiste umetničke literature.

- Autori stručnih radova, kritičkih osvrta, eseja i preglednih članaka imali su neograničenu slobodu u izboru tema iz oblasti svojih profesija - zapaža istoričar umetnosti Ivan R. Marković. - U Uređivačkom odboru bili su poslenici koji su ličnim autoritetom garantovali visok kvalitet produkcije i profesionalni tretman autorima, ali i učenom auditorijumu čitalaca. U periodu od 1937. do 1941. godine, sa manjim kadrovskim izmenama, članovi Uređivačkog odbora bili su: Đorđe Mano Zisi, Miodrag Grbić, Todor Manojlović, Jozo Petrović, Pavle Vasić i Predrag Milosavljević.

PRVI domaći umetnički časopis doživeo je 31. broj, a u njemu je pedesetak velikana tadašnje likovne kritike i istorije umetnosti, ali i najboljih slikara, vajara i arhitekata, napisalo stotine priloga o umetnosti svih svetskih kultura, naroda i vremena, primetila je Ljiljana Stošić, naučna savetnica Balkanološkog instituta SANU.

- Kao što Kašanin u programskom uvodnom tekstu prvog broja "Umetničkog pregleda" naglašava, cilj časopisa je bio da u zemlji sa vrhunskom umetničkom baštinom razvije zametke razmišljenja o umetnosti koja će se ozbiljno uhvatiti ukoštac sa već tada nabujalim spojem malograđanske sujete, površnosti i neznanja. Postavljeni cilj uglavnom je i ostvaren, ponekad i premašivan, zahvaljujući obrazovanosti i intelektualnom poštenju prve generacije naših školovanih evropejaca i građana sveta - zaključuje Stošićeva.

TODOR MANOJLOVIĆ O EL GREKU

PESNIK, književni, pozorišni i likovni kritičar, istoričar i teoretičar umetnosti, izuzetno talentovan crtač i dramatičar (njegov "Centrifugalni igrač" smatra se temeljem avangardne srpske drame) - Todor Manojlović, u "Umetničkom pregledu" objavio je četrnaest napisa, kao istoričar umetnosti i likovni kritičar.

- Kao hroničar savremene umetnosti, već u prvom broju časopisa napisao je jedan od najboljih osvrta na delo, tek preminulog slikara Ignjata Joba, da bi se čitalaštvu u istom broju obratio i predstavljanjem čuvenog El Grekovog platna "Laokon" iz kolekcije kneza namesnika Pavla - objasnila je dr Jasna Jovanov, istoričar umetnosti.