IN MEMORIAM - ZORAN GAVRIĆ: MSU doveo među deset najboljih u Evropi

U vreme kada kultura i politika sećanja opstaje samo kao oaza u teorijskim raspravama, i kada smo svedoci raznovrsnih istorijskih revizionizama, vredi podsetiti se izuzetnog doprinosa Zorana Gavrića istoriji i teoriji umetnosti kao naučnim disciplinama, ali i njegovog aktivnog delovanja na jugoslovenskoj i svetskoj umetničkoj sceni s pozicije upravnika MSU.

Gavrić je temeljno obrazovanje stekao studirajući istoriju umetnosti i filozofiju na Beogradskom univerzitetu, i potom nastavio stručna usavršavanja u Nemačkoj, Austriji, Švajcarskoj, Italiji i Francuskoj. Još kao student, početkom sedamdesetih, objavljuje tekstove iz istorije, teorije i nauke o umetnosti, što će uz izdavačku delatnost biti njegovo kontinuirano polje delovanja na našoj kulturnoj sceni. Gavrićevi tekstovi o domaćim umetnicima, kao i rasprave i eseji o umetnosti, nosili su pečat velike erudicije, širokog poznavanja teorije, i predstavljali su vrhunske domete srpske i jugoslovenske istorije umetnosti.

Tokom rada u MSU pokrenuo je tri edicije stručnih publikacija: Teorija umetnosti, Poetike srpskih umetnika XX veka, i Srpski umetnički kritičari, koje su i danas nezaobilazna literatura za sve studente istorije umetnosti, ali i poštovaoce moderne umetnosti. Među kapitalnim izdanjima koja je priredio i preveo posebno se ističu publikacije o Marselu Dišanu i Jozefu Bojsu, gde su Gavrićeve uvodne studije pokazale svu raskoš njegovog interpretativnog modela čitanja dela dvojice ključnih umetnika XX veka.

U godini kada nas je Gavrić napustio, MSU obeležava pedeset pet godina od otvaranja zgrade na Ušću. U bogatoj istoriji MSU, Gavrićev rad (zaposlio se 1981), i potom upravljanje Muzejom (1986- 1993) obeležili su osamdesete i prelazak u devedesete godine XX veka. Na čelo institucije Gavrić je došao na predlog Stručnog veća MSU što govori o poverenju kolega u njegovu stručnost i kompetenciju. Ukazano poverenje Gavrić je u potpunosti opravdao.

Na čvrste temelje i modernističke kanone institucije koje je postavio inicijator njenog osnivanja Miodrag B. Protić, i nadogradili potonji upravnici Marija Pušić i Kosta Bogdanović, Gavrić je uneo nove impulse i ideje u programsku i izdavačku politiku MSU. Period druge polovine osamdesetih godina obeležila je intenzivna međunarodna saradnja, i prvi put predstavljanje evropskoj publici dela srpskih umetnika: Koste Hakmana u Parizu, Save Šumanovića u Minhenu i Milene Pavlović Barili u Parmi. Beogradska publika je u MSU u tom periodu pored retrospektivnih izložbi jugoslovenskih umetnika, mogla da vidi i brojne reprezentativne i pravovremeno prikazane međunarodne izložbe (grupa GUTAI, grupa COBRA, Georg Bazelic, Jan Dibec, Alvar Alto, Beri Flanagan, Aterze, itd).

Gavrić je kao selektor ili koautor predstavljao umetnike iz Srbije i Jugoslavije na značajnim međunarodnim likovnim manifestacijama, a bio je i selektor nastupa Jugoslavije na Bijenalu u Sao Paulu 1987. (umetnica Milica Stevanović), kao i komesar jugoslovenskog paviljona na Bijenalu u Veneciji 1990. (umetnik Branko Filipović Filo).

Zahvaljujući dinamičnim programima i međunarodnoj vidljivosti krajem osamdesetih godina XX veka, Muzej savremene umetnosti je prema anketama i procenama uticajnog časopisa "Kunstforum international" svrstan među deset najboljih evropskih muzeja moderne i savremene umetnosti u Evropi.

To su bili najviši dometi ove ustanove ali i "labudova pesma" uoči devedesetih godina, koje su obeležili jugoslovenski ratovi i raspad države, kao i nasilna smena Gavrića sa mesta direktora januara 1993. i izbacivanje iz institucije aprila iste godine. Usledio je period devastacije institucija kulture u Srbiji, koje su bile prepuštene " slobodnom padu" kako je to slikovito opisao Mileta Prodanović.

Čitavu deceniju Gavrić je ostao bez stalnog zaposlenja, da bi nakon odbrane doktorata na Filozofskom fakultetu u Beogradu 2001. započeo akademsku karijeru. Predavao je na Fakultetu primenjenih umetnosti gde je izabran u zvanje redovnog profesora 2005. Takođe, kao profesor po pozivu predavao je na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu i na Fakultetu likovnih umjetnosti na Cetinju. Danas, u vreme društvenih mreža, komentari njegovih nekadašnjih studenata svedoče o tome da je svoje temeljno poznavanje istorije i teorije umetnosti uspeo trajno da prenese generacijama akademaca koje je edukovao.

S velikim pijetetom možemo u zaključku da konstatujemo da nas je napustio jedan od vodećih stručnjaka i najboljih poznavalaca istorije i teorije moderne umetnosti, i najkompetentijih direktora MSU u pedesetpetodogišnjoj istoriji te institucije.