U LAVIRINTU PETPARAČKIH I DRUGIH PRIČA: Knjiga Predraga Todorovića, istoričara i teoretičara književnosti o fenomenu popularne kulture

Ali i autor radova o srpskoj i svetskoj avangardi, dadaizmu, zenitizmu, Beketu, filmu, muzikologiji, teoriji žanrova, kao i trivijalnoj književnosti, pop kulturi, stripu, umetnosti performansa, pozorištu...

Kao prošlogodišnjem dobitniku nagrade "Nikolaj Timčenko", zadužbina sa imenom našeg filozofa, esejiste i književnog kritičara, objavila mu je nedavno delo "Pop kultura u lavirintu trivijalnog". U ovoj knjizi našlo se devet eseja, osam štampanih u zbornicima i književnim časopisima i jedan dosad neobjavljen - "Roman i fenomen trivijalnog". U svima njima Todorović se bavi fenomenom pop kulture i uplivom trivijalnih banalnosti u nju, pokušavajući, kako kaže, da jasnije definiše granice između takozvane visoke i niske umetnosti. Odnosno, različitih umetnosti (literature, stripa, muzike, filma) i šunda, kiča, "divlje" književnosti. I to u civilizaciji kojom vlada komercijalno, nauštrb kvalitetnog.

- Reč je o pokušaju da se pronikne u tajnovite puteve popularne kulture, u lavirint u kojoj se ona nalazi u stanju večite promene omasovljena i, istovremeno, trivijalizacije do banalnosti - objašnjava autor.

Studija je podeljena na tri celine - "Trivijalna književnost" (čine je istoimeni tekst, i još dva eseja - "Roman i fenomeni trivijalnog" i "Mitar Milošević - najčitaniji srpski pisac svih vremena"), "Tarzanide" i "Muzika i film". Analizirajući kako se neko delo svrstava u umetnički vredno ili bezvredno, u prvom delu knjige, Todorović polazi od različitih termina koji se koriste da se označi vrednosni sud za lošu književnost - trivijalna, potknjiževnost, zabavna, petparačka, kič i šund, da bi se odredio prema mogućim upotrebama i zloupotrebama tih pojmova.

- Kad govorimo o književnosti u raljama trivijalnog, uz nabrajanje svih romanesknih žanrova koji su se, tokom vremena, smenjivali, nastajali i nestajali, u zavisnosti od istorijskih okolnosti, mene literarnih moda, danas se izdvojilo više žanrova kao dominantni: detektivski, sentimentalno-ljubavni i fantastika. Koliko dugo će trajati njihova traženost kao robe, pokazaće vreme. Nemoguće je prognozirati književnu modu koja dolazi, nju diktiraju zakoni tržišta i nametanje putem propagande, agresivne i konstantne - tvrdi autor knjige.

Posebno značajan i zanimljiv je tekst o Mitru Miloševiću, alijas Frederiku Eštonu, tvorcu Luna, kralja ponoći, najpoznatijeg junaka petparačkih romana bivše Jugoslavije, i najčitanijeg pisca domaće produkcije roto romana. Ovaj danas potpuno marginalizovani autor u srpskoj književnosti, iza sebe je ostavio 74 dela (svako štampano između 50.000 i 100.000 primeraka), pisanih od 1959. godine, čiji je glavni junak bio svojevrsan pandan Džejmsu Bondu. Milošević je, prema Todorovićevim navodina, imao i neobičnu sudbinu: poreklom iz Crne Gore, partizan, provoborac i aktivni oficir JNA, postao je prvo urednik u novosadskom "Dnevniku", a potom otkrio talenat za pisanje, tačnije strast ka špijunskim zapletima i pustolovinama.

- Njegov književni lik Lun, mnogo je poznatiji od svog autora. Ali, kako je i on smešten u koš trivijalne literature, samom takvom estetskom (vrednosnom) odrednicom predodređena mu je sudbina manje vrednog junaka nižih oblika književnosti. Od takvih ustaljenih sudova teško je osloboditi se, bar u slučaju srpske književne nauke - uzaključuje Todorović, dodajući da su njemu slični Tarzan, Konan, ili Herkul Poaro, život započeli na stranicama petparačih romana, da bi postali potom svetski slavni.

Deo knjige nazvan "Tarzanide", čine tri teksta: "Tarzan kao prva pop ikona dvadesetog veka", "Tarzan u stripu" i "Tarcaneta".

- Pojam tarzanida stvorio je francuski teoretičar pop kulture i stripa Fransis Lakasen, i njime se označavaju dela o Tarzanu ili inspirisana tim književnim likom - otkriva sagovornik. - Ovi eseji upravo se i bave popularnom kulturom, stripom, Barouzovim super herojem Tarzanom, prvim takvim u 20. veku, ali i srpskom tarzanidom Tarcanetom, autora Nikole Navojeva, koja je ujedno i prva stripska heroina u okvirima svetskog stripa.

Knjigu zaokružuje poglavlje posvećeno muzici i filmu, sa tekstovima "Hiljadu devetsto šezdeset i osma: rok muzika i film", "Tajnovita Misirlu: varijante jedne internacionalne melodije mediteranskog porekla u popularnoj muzici 20. veka" i "Filmovi Živojina Pavlovića: Homo erectus + Homo eroticus = Homo abominandus".