JEDINSTVENA ROTONDA SA KOSMAJA: Povodom 18. kongresa ranohrišćanske arheologije u Narodnom muzeju izložba posvećena hramu iz Stojnika
NARODNI muzej Srbije izabrao je da povodom održavanja značajnog 18. kongresa ranohrišćanske arheologije, koje je ovih dana u Beogradu okupio više od 200 stručnjaka iz celog sveta, u prostoru Atrijuma, reprezentativnom izložbom predstavi jedinstven i važan kompleks, Stojničku rotondu sa Kosmaja, koja je bila i paganski hram i hrišćanska crkva.
Rozeta, Foto D. Maksimović, Narodni muzej
Tako će postavka "Od mnogoboštva do hrišćanstva: rotonda u Stojniku", čiji su autori Tatjana Cvjetićanin, Maja Franković i Adam Crnobrnja, a saradnice Olga Špehar i Jelena Premović, biti svojevrsni odgovor i na samu temu međunarodnog naučnog skupa "Rano hrišćanstvo između liturgijske prakse i svakodnevnog života".
- Stojnička rotonda je jedini do sada poznat sakralni objekat u kosmajskoj rudničkoj oblasti iz vremena rimske dominacije - piše u predgovoru kataloga Bojana Borić Brešković, direktorka Narodnog muzeja. - Priložnički natpisi i motivi na podnom mozaiku, kao i fragmenti oltarske pregrade ukazuju na to da se radi o hrišćanskoj crkvi iz IV veka. Stojnička rotonda bila bi jedina sačuvana, možda i najstarija, hrišćanska crkva na široj teritoriji Beograda. Međutim, neobični motivi u otkrivenim arhitektonskim elementima i dekoraciji, sugerišu i to da je sama građevina podignuga ranije, moguće kao hram nekog od božanstava podzemnog sveta. Motiv bršljana iz rotonde u Stojniku Foto Narodni muzej
Postavku su, prema rečima direktorke Narodnog muzeja, realizovali stručnjaci različitih profila - kustosi arheolozi, istoričari umetnosti i konzervatori, integrišući svoja iskustva, pa je rezutat pouzdana i nezaobilazna osnova za dalja istraživanja, koja mogu da otvore i nova tumačenja. Rotonda u Stojniku nije jedinstvena samo arhitektonski, već i po podnim mozaicima sa hrišćanskim zavetnim natpisima iz 4. veka. Imena darodavaca ukazuju i na multikulturnost prve hrišćanske zajednice na ovom prostoru. Iako je Singidunum u to vreme bio značajan episkopski centar, druge ranohrišćanske crkve na široj teritoriji Beograda, osim Stojničke rotonde, nisu otkrivene.
Izložba tako ima tri tematske celine - "Rimski carski rudnici na Kosmaju", "Rotonda u Stojniku" i "Arheološko nasleđe Kosmaja". Njome je predstavljen arheološki pejzaž Kosmaja u rimsko doba, rimski carski rudnici i osnovni elementi rudničke kulture od 1. do 3. veka, zavetni podni mozaici - prepletene verbalne i vizuelne hrišćanske poruke - i širenje hrišćanstva u kasnorimsko vreme. Ali, i istorija arheoloških istraživanja, koje je sistematskim iskopavanjima utvrđenja, započeo akademik Nikola Vulić, od 1911. do 1913. godine. Istraživanja rudnika koji su rimsku imperiju snabdevali srebrom nastavljeno je tek sredinom 20. veka, a obnovio ih Narodni muzej, pod rukovodstvom Milivoja Veličkovića.
Na meti divljih tragača
KOMPLEKS rimskih rudnika na Kosmaju, kao ni bilo koji od njegovih elemenata, ne uživaju ni pravnu ni fizičku zaštitu - može se pročitati u katalogu izložbe. - Ni jedan jedini objekat u okviru tog kompleksa, a kamoli čitava celina, nije utvrđen za kulturno dobro. Relativna udaljenost od naseljenih mesta, šumovitost i otežana pristupačnost otežavaju i njegovu fizičku zaštitu, te je već decenijama meta divljih tragača, koji raskopavaju nekropole, objekte, stare rudokope.
Povodom kongresa koji su organizovali Arheološki institut, beogradski Filozofski fakultet i Pontifikalni institut za hrišćansku arheologiju iz Rima u saradnji sa Narodnim muzejom Srbije, u Maloj galeriji biće predstavljena i "(Po)deljena sećanja: paganske i hrišćanske sahrane Remezijane", autora Marka Jankovića.