GOROSTAS KOJI JE PRONIKAO U ŽIVOT NARODA: Veliki ruski slikar Ilja Jefimovič Rjepin (1844-1930) na različite načine bio povezan sa Srbijom

Bili su veliki prijatelji pune tri decenije. Rjepin je toliko bio fasciniran piscem iz Jasne Poljane da je uradio 12 njegovih portreta, 25 crteža, 17 ilustracija za njegove knjige i tri poprsja. Smatrao ga je božjim izaslanikom. S druge strane, Tolstoj se divio jedinstvenom Rjepinovom daru i tvrdio da on "prikazuje život naroda mnogo bolje nego bilo koji drugi ruski umetnik".

U selu koje danas nosi ime Rjepinovo (nekadašnja Kuokala), severno od Petrograda, u kući koju je podigao, i u kojoj je umro, današnjem memorijalnom muzeju "Penati", minulog 5. avgusta obeleženo je 180 godina otkako je na svet došao ovaj najznačajniji predstavnik realizma u ruskom slikarstvu, koga mnogi smatraju i osnivačem ruskog kolorizma. Rođen je blizu Harkova, a roditelji su mu bili ruski vojni doseljenici.

Zanat je prvo učio kod lokalnog ikonopisca, da bi 1866. otišao u Sankt Peterburg, na Carsku akademiju umetnosti. Od akademije je dobio stipendiju, zahvaljujući kojoj je, od 1873. do 1876. boravio u Italiji i Parizu, gde se upoznao sa delima impresionista. Po povratku u Rusiju, pridružio se 1878. pokretu "peredvižnika", koji su se pobunili protiv protiv akademskog formalizma.

Za vreme carevine bio je jedan od prvih portretista koji je putovao po Rusiji i crtao običan narod. Ali, slikao je i čuvene ličnosti, a pored Tolstoja, modeli su mu bili Mendeljejev, Musorgski, Tretjakov (osnivač istoimene čuvene moskovske galerije bio je među glavnim kupcima njegovih radova, kao i članovi carske porodice). Slavna su i njegova dela na kojima su predstavljene istorijske i savremene teme, poput kompozcija "Burlaci na Volgi", "Uskršnja procesija u Kurskoj guberniji", "Ivan Grozni i njegov sin", "Kozaci Zaporožja pišu pismo turskom sultanu"...

Kao i Tolstoj, i Rjepin je bio dopisni član Srpske kraljevske akademije, a njegove veze sa Srbijom su višestruke. Rjepinovo slikarstvo bilo je prihvaćeno u našoj javnosti još krajem 19. veka. U Beogradu je 1930. organizovana i Velika izložba ruske umetnosti, na kojoj su se našla i njegova dela. Više od pola veka potom, od decembar, 1986. do februara, 1987. u Galeriji SANU je organizovana je i njegova samostalna izložba.

Slike ovog umetnika, čuvaju se u zbirkama Narodnog muzeja Srbije i Vojnog muzeja u Beogradu, a povodom 175 godina od njegovog rođenja Odeljenje likovne i muzičke umetnosti SANU organizovalo je svečani skup. U Beograd su tim povodom, 2019. došle i Tatjana Borodina, tadašnji upravnik Muzeja-imanja Ilje Jefimoviča Rjepina "Penati" i Irina Guskova, predsednik Fonda V. A. Teljakovskog iz Moskve. U Svečanoj sali SANU govorili su i profesori Irina Subotić i Nenad Makuljević, kao i zamenica upravnika Galerije SANU, Jelene Mežinski Milovanović. Radovi sa ovog skupa su trenutno u pripremi za štampu za publikaciju "Glas Odeljenja umetnosti" u izdanju SANU.

U tom izdanju, u tekstu "Rjepin u Kuokali i njegovi đaci ruski emigranti u Kraljevini SHS/Jugoslaviji", Jelena Mežinski Milovanović podseća i na jednu fotografiju, na kojoj su ovekovečeni naš Stojan Novaković, tadašnji poslanik Srbije u Rusiji, pisac Maksim Gorki, književni kritičar i ideolog "peredvižnih" Vladimir Stasov i Rjepin. Snimak je nastao na imanju gde se umetnik kod svoje nove životne saputnice Natalije Nordman Severove nastanio na samom prelazu vekova i na kome je, po svom projektu, podigao daču sa ateljeom "Penati". Novaković je u Kuokali provodio odmor sa porodicom.

- Ovu fotografiju, kao deo serije, snimio je dopisnik ruskog časopisa "Hudožestvenno literaturn žurnal Ogonek", a jedna od njih objavljena je u ovom listu 5. marta 1909. povodom izbora Novakovića za predsednika srpske Vlade. U međuvremenu, 5. februara 1907, Ilja Rjepin je izabran za dopisnog člana Srpske kraljevske akademije, čiji je predsednik od 1. februara 1906. do svoje smrti 1915. bio upravo Stojan Novaković. U Kuokali su živeli ili je često posećivali tokom odmora brojni ruski intelektualci, od Leonida Andrejeva, do Korneja Čukovskog. Kada se Kuokala našla izvan granica sovjetske države, Rjepin je tu ostao da u emigraciji živi do kraja života - piše zamenica upravnika Galerije SANU.

Za našu sredinu Rjepin je značajan, kako ističe Mežinski Milovanović, i po tome što su posle Oktobarske revolucije, njegovi učenici, emigranti, bili vezani za Beograd. Među njima posebno su značajni Nikolaj Petrovič Bogdanov-Beljski (1868-1945), Filip Andrejevič Maljavin (1869-1940), Jelena Andrejevna Kiseljova (1878-1974), Stjepan Fjodorovič Kolesnikov (1879-1955) i Nikolaj Vasiljevič Haritonov."

- Zanimljivo je da su se svi Rjepinovi đaci, u emigraciji vezani za našu sredinu, oprobali u ikonopisu - objašnjava Mežinski Milovanović. - Većina ih se, kao i njihov učitelj, upravo u najranijenm periodu umetničkog formiranja našla u ikonopisačkoj školi (osim Kiseljove). Prema nekim izvorima i mladi Ilja Rjepin u rodnom Čugujevu uči da slika ikone, a kasnije i radi u obližnjoj Malinovskoj crkvi.

Rjepinovi đaci, prisutni na jugoslovenskoj likovnoj sceni, od svog slavnog učitelja naučili su se veštinama u oblasti žanr slikarstva, a oprobali su se i kao portretisti.