NEPOGREŠIVI PREOBRAŽAJ U GALERIJU KARAKTERA: Knjiga Željka Simića "Fenomen Predraga Mikija Manojlovića" o jednom od najznačajnijih glumaca

Impresivna i po obimu (na gotovo 700 strana, bogato ilustrovana fotografijama, u izdanju "Prometeja"), već u prvoj rečenici nudi nedvosmislen autorov stav da njegova namera nije bila monografsko predstavljanje, već "kataloška" analiza uloga sa ciljem sugerisanja ključeva za razumevanje glume i ličnosti Predraga Manojlovića koji su dosledno, kroz decenije, omogućili najviše domete u kategorizaciji nesvakidašnje raznovrsnih likova.

Pred ovako znalačkim delom, svaki čitalac (a, bogami, i "junak" knjige) mora se pokloniti - od studiozne analize svakog segmenta glumčeve ličnosti i dara, do rafiniranog stila i jezika - delo uveliko prevazilazi površno i umnogome diletantsko vreme u kome je nastalo...

Uz tezu da Manojlović, zapravo, baštini celu jednu plejadu vrhunskih glumaca, Simić naglašava da ne misli samo na njegovu artističku lakoću, nego i prirodnost transformacije, sposobnost za intuitivno nepogrešiv preobražaj u pravu galeriju "svojih" karaktera, međusobno čak i oprečnih po njihovoj dominantnoj psihološkoj orijentisanosti.

- Čini mi se tek sada da je pravi naziv knjige "Biografija jedne epohe", s obzirom na to da Manojlovićev stvaralački luk obuhvata, nominalno, dva veka, a u suštini, čitavu jednu epohu koja je počela osamdesetih godina minulog veka, a koja se lagano spušta sve do današnjih dana, pa i dalje - kaže Simić.

Temeljnim dokazima u suptilnim nijansama, autor tvrdi da je kompletan Manojlovićev opus (za razliku od većine drugih glumaca) lišen "ma koje apriorne, dominantne karakterološke orijentacije, pa zato sa lakoćom podjednako ubedljivo igra najrazličitije ličnosti". Kako primećuje i Kadijević, pisac takvu građu nalazi u riznici nasleđa sa prepoznatljivim karakteristikama celovite jugoslovenske kulture iz koje je Manojlović iznikao, razvijao se i formirao kao čovek i umetnik.

Ulazak u glumačku elitu Simić datira u 1976. godinu, sa jednom od glavnih uloga (Miki Rubiroza) u seriji "Grlom u jagode", povezujući je sa filmovima iz 1981. koji, takođe, tematizuju problem generacijske emancipacije u prelomnim istorijskim periodima - "Samo jednom se ljubi" i "Sezona mira u Parizu". I već u tim, prvim velikim ulogama Manojlovićev junak, primećuje Simić, mimo manifestnog i okruženjem iznuđenog ponašanja, uvek dovoljno uverljivo sugeriše i neku dodatnu motivaciju...

Kako to izgleda na konkretnom primeru, autor objašnjava na "inauguracionom" filmu glumčeve karijere ("Samo jednom se ljubi"), opisujući proces "uzdizanja od (emotivne) bezličnosti do meteorski tragičke izabranosti":

- Naglašavajući pri svakoj prilici taj unutarnji sukob umesto društvenog, Manojlović dodaje novu (ili, pre, kao vajar oslobađa skrivenu) dimenziju igranom liku: umesto ljubavne drame osujećenja, "Samo jednom se ljubi" na kraju postaje drama unutarnje identitetske borbe.

Potkrepljujući stavove činjenicama, Simić zaključuje da ga je ovaj film neopozivo postavio u rang najistaknutijih glumaca za naredne više od tri decenije. Analizira i sva ostala ostvarenja i primećuje da Manojlović nikada nije igrao u filmu koji je primarno žanrovski nameren da bude komedija, "da pre svega pučki nasmeje, a ne da uzgrednim elementima humora dopuni složeniju sliku", dodajući da njegov potencijal za komične efekte počiva u istoj onoj "nisam - sasvim - odavde" zagonetnosti.

Istinski očaran glumčevim darom, ide i korak dalje, hipotetički ilustrujući kako bi njegov Meša ("Otac na službenom putu") izgledao u interpretaciji drugih velikih glumaca. Pa bi tako Kusturičin junak u tumačenju Lazara Ristovskog "bio svakako čvrsto, ponosno i presudno ideološki opredeljen", Cice Perovića bi Meša (bilo kao intelektualac ili čovek iz naroda) "stradao zbog slobodoljubive subverzivnosti", a u interprtaciji Dragana Nikolića bio bi "prilagodljivi mangup koga su pametno biranje strane i okretnost uzdigli do položaja u novoj vlasti, ali koga zapravo vodi samo instinkt utilitarnog individualizma"...

- Manojlovićev Meša, ponovimo utisak, hotimično je neodređen, upravljan identitetskom zakonomernošću koju ne možemo sasvim proniknuti - piše Simić, zaključujući da je baš takav dao ton režiserskom rukopisu Emira Kusturice, dok počiva "na superiornom dočaravanju neuhvatljive dvosmislenosti".

Izbegavajući, kako kaže, bilo kakvo upuštanje u detaljno - monografski pristup biografiji, autor presudni uticaj umetničkog razvoja pronalazi u glumčevoj porodici: Mikijevi roditelji, Zorka i Ivan, bili su profesionalni glumci. Podseća i da je sam Manojlović nekom prilikom izjavio da je detinjstvo u pozorišnom okruženju bio period njegovog prihvatanja i shvatanja teatra.

- Ali, ovde je veoma važno uživeti se u činjenice istorijskog konteksta: u vreme profesionalnog ugovornog angažovanja Manojlovićevih roditelja, rad glumca u pozorištu je bio daleko zahtevniji i izrazitije kulturno (pa i estetički) odgovorniji nego danas - objašnjava Simić, a potvrdu nalazi i u glumčevim rečima: - To je bilo odlučujuće, ne za glumu, već za razvijanje mašte, ličnosti, interesovanja... Biti u svetu pozorišnom od malih nogu na sceni, oko scene, znači sticanje jedne vrste iskustva, koje nije svakom dostupno. To daje jednu vrstu prednosti i obara zakon da se iskustvo mora uvek steći ličnim putem.

Ako put i nije bio ličan, primer jeste. Ali, ne samo onaj glumački Mikija Manojlovića, već i trag o njemu u ovom, po svemu, izuzetnom Simićevom delu. Nastajalo je dugih deset godina u studioznom radu i znalačkoj posvećenosti, pa zato svim onim domaćim i međunarodnim priznanjima, naš glumački velikan sa istinskim ponosom i dužnom zahvalnošću može da doda još jedan - "Fenomen Mikija Manojlovića" .