NA BRANIKU DUHOVNE SLOBODE: Pre pet godina naša sredina ostala bez jedinstvenog stvaraoca, arhitekte Predraga Peđe Ristića (1931-2019)

Njemu u čast, Fondacija Sveti Arhangeli, danas u 18 časova, u Vaznesenskoj crkvi organizovalo je komemorativni skup. Posle pomena, kako je za "Novosti" otkrio Siniša Dimić, organizator skupa, osnivač i upravitelj Fondacije, Ristićevi prijatelji i poštovaoci prešli su u parohijski dom gde su oživeli uspomenu na ovu izuzetnu ličnost. Pored Dimića, koji je održao uvodnu reč, govorili su i akademik Časlav Ocić i vajar Rajko Blažić.

Graditelj, zidar, protomajstor, jedan od najznačajnijih predstavnika autentičnog srpskog tradicionalnog nacionalnog stila, ali i veliki crtač, pisac, mislilac, obnovio je Vukovu kuću u Tršiću i Dom Jevrema Grujića u Beogradu, napravio neponovljivi enterijer za nekadašnji Grafički kolektiv na Obilićevom vencu, napisao knjigu "Istina o Lepenskom viru", bio autor i voditelj naučnih TV serija "Svet oko nas", "Izgubljeni grad" "Svedoci otaca", kritičar u "Književnim novinama", "Književnoj reči", "Delu", "Poljima... Ali više od svega, buduća pokoljena zadužio je izgradnjom bezmalo sto crkava (od kojih je 14 srušeno u ratovima devedesetih), kao i obnovom 50 pravoslavnih hramova, u Srbiji, regionu, ali i svuda gde živi naš narod, od Australije do Kanade.

Među Ristićevim najpoznatijim delima su Crkveni dom Svetog knez Lazara u Birmingemu (za koga je 1989. dobio prvu nagradu tadašnjeg princa, a sadašnjeg kralja Čarlsa), Saborni hram vaskrsenja Hristovog u Podgorici, Svetosavski centar u Hanoveru, Crkveni dom i Crkva sabora Svetih apostola u Apatinu. Radio je rekonstrukciju crkve i konaka u manastiru Kaoni, Crkvu Svetog Georgija na Ravnoj gori, trpezariju i kapiju sa stubovima u manastiru Tvrdoš kod Trebinja...

- Ovaj naš najznačajniji crkveni graditelj poslednjih pola veka rastao je u roditeljskoj kući na Senjaku koja je posle rata konfiskovana i nikada nije vraćena - otkriva arhitekta Slobodan Maldini, kolumnista "Novosti", koji je Ristića upoznao sedamdesetih, kada je sarađivao sa Bogdanom Bogdanovićem na većini njegovih spomenika.

Zbog mršave građe još kao mladić je dobio prepoznatljiv nadimak - Isus. Naime, bez prethodne pripreme prijavio se za nacionalno takmičenje u plivanju prsnim stilom 200 metara, na kojem je pobedio favorita, plivača, skijaša i sportistu, potom i poznatog glumca Severina Bijelića, nastavlja Maldini:

- Videvši ga mršavog, usukanog, žilavog, kako se mota po plivačkom klubu, Bijelić mu je dao nadimak Isus, koji će ga pratiti celog života, pogotovo u poznijim godinama, kada je svoje životno opredeljenje usmerio prema gradnji hramova Srpske pravoslavne crkve.

Rođen je u Beogradu 17. januara 1931. u građanskoj porodici: otac mu je bio mašinski inženjer Petar, poreklom iz Hercegovine, a majka Marija iz čuvene porodice Tabaković. Po njenoj liniji bio je četvrta generacija diplomiranih arhitekata. Deda mu je bio arhitekta Milan Tabaković, a ujak slikar i akademik Ivan Tabaković. Pre rata završio je osnovnu nemačko-srpsku školu, a posle rata gimnaziju. Diplomirao je na Arhitektonskom fakultetu u Beogradu sa ocenom 10, i to sa projektom Saborne crkve i sopstvenom teorijom akustike, osnovanoj na matematičkoj teoriji skupova.

- Još kao student, na arhitektonskom konkursu za bolnicu u Parizu dobio je prvu nagradu, ali kao sin "narodnog neprijatelja" nije mogao da dobije pasoš da otputuje i priznanje primi - podseća Maldini.

Doktorirao je na temi Lepenskog vira, i to u Gracu. Kako je povodom prve godišnjice Ristićeve smrti zabeležio naš značajni istoričar umetnosti Dušan Milovanović (1947-2022), interesovanje za najstariju civilizaciju belog čoveka, Evrope i sveta, pokazao je od samog otkrivanja:

"Raspravu sa profesorom Dragoslavom Srejovićem izazvalo je razmatranje razloga za neobičnu konstrukciju jedinstvene lepenske kuće. Peđa je krenuo od zatečenog stanja na terenu. Uz, na neobičan način sahranjenog Lepenca, prekrštenih nogu, izgradio je osnovu za temu doktorske teze 'Rekonstrukcija praistorijske arhitekture Lepenskog vira', a sve pomoću matematike, astronomskih parametara, 'šestarenja', zdrave logike i nama neuhvatljive Peđine prekognicije i anticipacije". U istom tekstu Milovanović je podsetio i na misao najplodnijeg srpskog arhitekte pravoslavnih hramova (žižitelja, kako ga je zvao): "Nama je ostao samo još jedan prostor koji je nažalost već ugrožen, ali u čijem prostranstvu možemo da vrdamo, a to je duhovni prostor. Možemo da ga branimo polugama demokratskih dostignuća 'slobodnog' sveta - ličnim tvrdim unutrašnjim pravom na slobodno mišljenje." Ali i na činjenicu da je Ristić bio graditelj (obnovitelj) gotovo stotinu umetničkih ateljea po mansardama i potkrovljima Beograda, zbog čega je zaslužio da bar jedna ulica (ponajbolje) na rodnom Senjaku ponese njegovo ime. Što se nije desilo do danas, iako je predlog poslat.

Fondacija Sveti Arhangeli, koja je ovaj predlog svojevremno i podnela, prema rečima osnivača i upravitelja, Siniše Dikića, namerava da to uradi ponovo, s ciljem da upravo Senjačka ulica, u kojoj je odrastao, dobije ime arhitekte Predraga Peđe Ristića.

- Posvećen arhitekturi, kojoj se celim bićem prepustio u veri i ljubavi, Peđa je sebe davao neštedimice, u tom predavanju izgarajući do poslednjeg daha - ističe Slobodan Maldini, dodajući kako je središnja nit koja je odredila karakter njegov stvaralaštva, bila - reka.

Ristić je zajedno sa Maldinijem, radio na idejnom rešenju Memorijalnog kompleksa žrtava ustaškog logora Jasenovac u Donjoj Gradini, i kao jedno od svojih poslednjih dela, načinio jedinstveni projekat korablje, crkve - broda:

- Radi se o drvenom hramu na barži koji neprekidno plovi Savom od Beograda do Jasenovca i natrag, zvoneći u pomen 700.000 Srba stradalih od ustaških kama i maljeva.

Ceo radni vek Peđa Isus je proveo u statusu slobodnog umetnika, a nacionalnu penziju, prema Maldinijevim tvrdnjama, nije dobio kao arhitekta, već kao konstruktor "drndafona" ( muzika koju je za ovaj instrument, a za film "Hasanaginica", napisao Zoran Hristić, osvojila je Zlatnu arenu u Puli).