ČETNICI I PARTIZANI ZAMENILI ULOGE: Istoričar dr Miloš Timotijević povodom napada iz Sarajeva na film "Heroji Halijarda"

GLAVNA zvezda Sarajevo film festivala postao je trejler nezavršenog filma Radoša Bajića "Heroji Halijarda" o događajima iz 1944. kada su ravnogorci spasli više od 500 američkih vazduhoplovaca.

Sarajevski cenzori i ne mogu da ospore film od koga su prikazana samo tri kratka odlomka, već pokušavaju da demantuju nesporni istorijski događaj operaciju "Halijard", tokom koje su pripadnici Jugoslovenske vojske u otadžbini pod komandom generala Draže Mihailovića i srpski narod spasli više od 500 američkih vazduhoplovaca posle obaranja njihovih aviona nad Srbijom.

Upravo je na recikliranje tog brozovskog duha ideološke manipulacije prošlošću upozoravao je 2020. u knjizi "Misija 'Halijard' - Ratna propaganda, bombardovanje srpskih gradova i evakuacija savezničkih avijatičara 1943-1944. godine" istaknuti srpski istoričar dr Miloš Timotijević.

- Kada se uklone naslage višedecenijske komunističke propagande, koju danas produžavaju države koje su nastale raspadom Jugoslavije i suprotstavljene su Srbiji, ostaje jasno da su general Mihailović i JVuO bili autentičan nacionalno-demokratski antifašistički pokret otpora srpskog naroda jugoslovenskog opredeljenja, što se redovno previđa, posebno kod srpskih nacionalista, potpuno veran liberalnim vrednostima Zapada, posebno Americi. Zato je akcija spasavanja savezničkih avijatičara 1944. godine, prvenstveno američkih, uvek remetila manihejsku sliku prošlosti u kojoj su četnici smešteni na stranu "sila mraka" - kaže dr Timotijević.

Priča o misiji "Halijard" je bila zabranjena u Brozovoj Jugoslaviji. Ne samo zbog ravnogoraca, već da bi cela Srbija bila etiketirana kao kolaboracinistička, čime su opravdavana masovna ubistva i pljačke u "divljim čišćenjima". Dr Timotijevć, koji je bio i stručni saradnik na scenariju filma "Heroji Halijarada" naglašava da je njegova vrednost upravo u tome što ne daje crno-belu sliku događaja.

- Partizanska propaganda nastojala je da minimizira i prećuti saradnju JVuO i Amerikanaca, kako bi istakla samo svoju ulogu u oslobađanju zemlje, a još više u osvajanju apsolutne vlasti koja je potom održavana nasilnim metodama. Sama akcija evakuacije američkih avijatičara bila je i deo propagandnih aktivnosti JVuO, korišćena kao istaknuti primer lojalnosti zapadnim saveznicima. Taj narativ imao je upotrebnu vrednost tokom Hladnog rata, a naročito posle sloma komunizma - kaže dr Timotijević.

Stvari bi bile mnogo jednostavnije da nije bilo neslavne uloge SAD u vreme raspada Jugoslavije i NATO agresije i da se komunistički SSSR nije transformisao u novu pravoslavnu Rusiju. To je dovelo do zamene uloga, pa su moderni "četnici" - rusofili, a "partizani" - pobornici američkog-liberalizma.

- Zbog ratova tokom raspada Jugoslavije onaj deo srpskog društva koji se danas iz "nacionalnih razloga" povezuje sa JVuO istovremeno je u najvećem broju slučajeva suprotstavljen SAD, i trenutno podržava vrednosti savremene Rusije koja svoju kulturu sećanja temelji na heroizmu Crvene armije u Drugom svetskom ratu i antifašizmu. Taj narativ u srpskom prostoru predstavlja - partizanska "epopeja", a nju nikako nije moguće odvojiti od borbe protiv srpskog nacionalizma i uzdizanja komunizma. Drugi deo društva koji se naslanja na liberalno-kapitalističke evro-atlanske vrednosti, i koji podržava srpsko-američku saradnju, svoj identitet i motivisanost za delovanje u društvu temelji na nasleđu partizanstva, komunizma, titoizma i jugoslovenstva, izgrađenih na višedecenijskoj osudi srpskog nacionalizma, uz istovremenu distancu prema savremenoj Rusiji! Srpsko društvo je i na taj način višestruko podeljeno i suprotstavljeno - kaže dr Timotijević.

On podseća da je politika uvek određivala upotrebu događaja iz prošlosti u javnoj istoriji.

- SAD su više puta odlagale javno priznanje generalu Mihailoviću. Sve je započelo već tokom samog Drugog svetskog rata u kome je cela istočna Evropa žrtvovana sovjetskom uticaju i kontroli, a to je značilo i napuštanje pomaganja generalu Mihailoviću. Posle 1945. godine SAD je pomagala sve antikomunističke i antisovjetske pokrete u istočnoj Evropi, tako da je bilo prirodno da predsednik Truman 1948. posthumno odlikuje Mihailovića ordenom Legion of Merit (Legija za zasluge) za zasluge u spasavanju avijatičara, jednim od najviših američkih vojnih odlikovanja koja se mogu dodeliti i strancima. Iste 1948. Tito je došao u sukob sa Staljinom, što je bila prilika da Amerikanci dobiju novog saveznika u borbi protiv Moskve. To je i razlog ogromne vojne, političke, diplomatske i finansijske podrške Titu. Tek 1967. godine američka javnost je na insistiranje republikanskog kongresmena Edvarda Dervinskog, sekretara Udruženja veterana SAD, saznala za dodelu odlikovanja Mihailoviću. SAD su svoju spoljnu politiku prema Jugoslaviji zasnivale na geopolitičkim, a ne ideološkim osnovama. Tako je i danas, jer SAD i Evropska unija uopšte nisu "gadljivi" u pomaganju desničarskih pa čak i otvoreno neonacističkih pokreta u istočnoj Evropi ako je to u njihovom političkom interesu, iako se zalažu za demokratiju i liberalne vrednosti u društvu - kaže dr Timotijević.

NIKADA DOSTA ISTINE

NIKADA nije previše ako se ponovi da bez prisustva racionalnih znanja o prošlosti svako društvo doživljava urušavanje smisla svog postojanja, kaže dr Miloš Timotijević:

- Stara prosvetiteljska uloga istoriografije nije nestala, kao i "starinsko" racionalno sagledavanje uzročno-posledičnih veza koje i dalje ima društvenu važnost, možda još veću u savremenom "vrtložnom" vremenu koje sve ubrzanije "guta" stvarnost, znanja, informacije, misli i osećaje, i posledično ubrzava zaborav.