"BELA KRAJINA, SRBI U SLOVENIJI": Izgubljeno srpsko pleme 500 godina čuva identitet

U bečkim vojnim dokumentima od početka 16. veka ovi srčani nomadi najčešće su nazivani uskocima jer su "uskakali" sa turske teritorije na austrijsku da budu graničari hrišćanskog sveta. Austrijski car Ferdinand Prvi Habzburg ih u povelji iz 1538. naziva pravim imenom "Srbi ili Rašani", na latinskom Serviani seu Rasciani.

Katolički izvori ih često nazivaju Vlasima, što je bio sinonim za "grkoistočnjake", pravoslavce. Mržnju feudalca prema srpskim uskocima koji su odbijali da im se potčine kao kmetovi i namere katoličkog klera da ih pokrste, obuzdavao je do 17. veka strah da srpski uskoci ne odu, jer niko drugi nije mogao da čuva granicu od Turaka. Kako je opadala opasnost na ovom delu vojne granice, naročito od vremena Marije Terezije, tako je rastao pritisak na uskoke da prihvate unijatsvo, zatim katoličanstvo i na kraju drugi identitet, pa su tako Srbi u belokrajinskoj oblasti Žumberak postali Hrvati. Knjiga "Bela Krajina" donosi naučne radove zasnovane na dokumentima iz bečkih i vatikanskih arhiva koji prikazuju proces verske konverzije na Vojnoj granici kojom je stvorena duboka i trajna netrpeljivost.

Da je specifično srpsko pravoslavlje bilo za Belokrajince više od religije, svedoči dirljiv članak dr Nikole Radojčića o "ljubljanskom abgaru", drvenim klišeima za otiskivanje na papiru gde su pored slika svetaca i tekstova molitava bila urezana, kao svetinja sama po sebi, ćirilična slova kojima je u narodnom verovanju pripisivana isceliteljska moć! Ta vera da je srpski identitet vrednost sama po sebi, zbog koje vredi pretrpeti sve teškoće, opstala je do današnjih dana u najsevernijoj staroj srpskoj zajednici.

- U Beloj Krajini, u opštini Črnomelj, najjužnijem delu Slovenije, gde reka Kupa pravi luk menjajući tok od zapada prema severu, a zatim prema istoku, nalaze se autohtona srpska naselja Bojanci, Marindol, Milići i Paunovići. Jubilarna, pedeseta knjiga u Biblioteci "Koreni" posvećena je ovoj srpskoj pravoslavnoj enklavi, koja je uspela da sačuva svoj nacionalni identitet od sredine 16. veka do danas i predstavlja ostatak nekada brojnih krajiških naselja na levoj obali Kupe - kaže Borisav Čeliković, urednik Biblioteke "Koreni".

Iako su belokrajinski uskoci centralna tema knjige, ona počinje još starijim srpskim seobama u Sloveniju, koje otkriva studija akademika Momčila Spremića o Kantakuzini Branković, kćeri srpskog despota Đurađa Brankovića.

- Njenom udajom za grofa Urliha Celjskog, visokog dostojanstvenika Svetorimskog carstva, može se sa sigurnošću smatrati da počinje kontinuitet srpskog trajanja na prostorima Slovenije. Sa Kantakuzinom je na dvor grofova Celjskih došla i njena pratnja koju su činili ne samo dvorjani već i pravoslavni duhovnici, a dokumenti tog vremena pokazuju da je nevesta ostala u svojoj veri - naglašava Čeliković.

Knjiga "Bela Krajina, Srbi u Sloveniji" prva je celovita predstava najsevernijeg pravca seoba Srba, koji su migrirali pred turskim osvajanjima od Makedonije, preko Raške do Hercegovine, zatim preko boravišta u Bosni, Lici i Dalmaciji do Bele Krajine. Kao nomadi su preživljavali s bednim materijalnim imetkom koji su činili oružje i stada stoke, a od asimilacije ih je sačuvalo duhovno blago.

- Tokom dva studijska putovanja u Belu Krajinu uverio sam se da su tamošnji Srbi sami tokom 500 godina sačuvali identitet bez pomoći matice. Zbog tog fenomena u poslednjih 30 godina Bela Krajina je postala predmet istraživanja slovenačkih stručnjaka iz oblasti društvenih nauka, od politikologa, preko sociologa i lingvista do etnomuzikologa. Za srpsku nauku je Bela Krajina suštinski važna, jer zahvaljujući toj enklavi i njenoj posebnosti, saznajemo puno o sebi. Izuzetno je važna nedavna poseta ministra spoljnih poslova Nikole Selakovića Beloj Krajini, prvog srpskog zvaničnika koji je ikada posetio ovu srpsku enklavu i postigao dogovor o stvaranju muzeja Bele Krajine, koji će biti i podsećanje da je ovaj prostor samo mali preostali deo Vojne granice naseljene Srbima, čiji potomci danas imaju drugi identitet - kaže Čeliković.

Srbi nad Zagrebom

Članak Nikole Milovančeva podseća da je Urlih Celjski posle ženidbe Kantakuzinom Branković u 15. veku iz srpske despotovine doveo najamnike, vitezove i vojnike i postavio ih za zapovednike važnih tvrđava kao što su Medvedgrad iznad Zagreba, Rakovac kod Vrbovca, Mali i Veliki Kalnik, Koprivnica. Veliki broj Srba najamnika sa porodicama se preselio na imanja Celjskih u Štajerskoj, gde su se vremenom etnički pretopili, ali su do danas u prezimenima i toponimima ostavili duboke tragove.