BEČKI AGENT JIREČEK PISAC ISTORIJE SRBA: Kako su Habzburzi izmišljali prošlost Balkana

Najznačajniji među njima je Josif Konstantin Jireček, austrougarski filolog, istoričar, diplomata i političar češke nacionalnosti, koji je 1911. objavio čuvenu "Istoriju Srba" koja se i danas često predstavlja i prihvata kao apsolutna istina o srpskom narodu, iako je prevaziđena novim dokazima i saznanjima.

Tu sintezu iz pera bečkog profesora je redigovao i menjao njegov učenik, Jovan Radonjić, pa ni stručnjaci ne mogu da razaznaju šta je originalni tekst kojim je Beč Srbe predstavio Evropi. Zato je izuzetno dragocena upravo objavljena zbirka starijih i autentičnih Jirečekovih studija pod imenom "Srbija - Zemlja i narod u srednjem veku" čiji je priređivač i urednik istoričar Borisav Čeliković, a izdavač "Službeni glasnik".

Ovo delo izaziva ozbiljnu zapitanost o delu i motivima najuticajnijeg istoričara Balkana. Već kroz biografije na početku knjige koje su pisali njegovi učenici, docnije uticajni srpski i jugoslovenski istoričari Jovan Radonjić i Nikola Radojčić, nazire se Jirečekova pripadnost krugu naučnika koje je Beč zadužio za rad na balkanskim narodima.

Sam Jireček se u studijama predstavlja na dva načina, nekada kao službenik Beča koji daje naučni autoritet "primenjenoj istoriji" pisanoj po habzburškoj agendi, a drugi put kao zaista vrsni istoričar.

Prva uloga je najuočljivija u putopisu "Srbija, zemlja i narod" iz 1875. gde kroz dobrim delom izmišljenu sliku predela i ljudi daje budući narativ Zapada o nacijama Balkana, koji je i danas aktuelan. On opisuje Beograd kao orijentalnu kasabu od naherenih kućeraka i džamija, iako drugi putopisi i fotografije iz iste godine pokazuju srpsku prestonicu urbanizovanu po evropskom uzoru. On navodi da u Beogradu ima najviše Srba, a zatim Bugara čija je "prostrana otadžbina od Ohrida do Varne" i nastavlja nabrajanjem: "Bosanci svoju glavu sa dugom svetlom kosom obavijaju crvenim ili belim turbanima. Vidi se tu i Crnogorac koji se gordo kreće u crnoj kapi fustaneli... U Beogradu se čuje i melodični rumunski, i podunavski i makedonski. Krupni Arbanas (Albanac) sa dugim brkovima, govori svojim prajezikom, najstarijim na poluostrvu..."

Pomenuta crnogorska kapa "fustanela" je u tadašnjoj interpretaciji bila deo nacionalne nošnje albanskog plemena Toske, a Jireček je ne samo u putopisu, već gde god je mogao u studijama ubacivao tezu da su Albanci "narod najstariji". Upravo na toj bečkoj političkoj izmišljotini Albanci sada pokušavaju da, pozivajući se na "pravo prastanovnika", prisvoje ne samo neprocenjivu srpsku baštinu Kosova i Metohije, već sve artefakte od kamenog doba naovamo. Putopisac Jireček nastupa sa bečkim prezirom prema Srbima i dramatizuje svoje putovanje izmišljotinama, ali vrlo precizno izveštava o rasporedu, brojnosti i naoružanju srpske vojske.

Poredeći njegov putopis sa onima koje su ranije pisali baron Herder, Oto Dubislav fon Pirh, ili otprilike u isto vreme Kanic, Jireček se prepoznaje kao Sloven koji je spreman na sve da bi se dodvorio germanskoj kruni. Sasvim drugačiji Jireček, pravi naučnik, predstavlja se u studijama "Vojna cesta od Beograda za Carigrad" i "Trgovački putevi i rudnici Srbije i Bosne u srednjem veku", mada je važno napomenuti da su i ta otkrića u praksi koristila i bečka ministarstva privrede i vojske 19. veka.

- Jireček je ostavio iza sebe delo od izuzetne naučne vrednosti, ali se mora neprestano imati na umu da je on bio iznad svega u službi svoje države, Habzburške monarhije, dok je istraživao istoriju naroda koji su bili u interesnoj sferi Carstva - ukazuje Čeliković. - Čeh Jireček je pripadnik slovenske organizacije, ali je ona bila u službi habzburške krune, sa zadatkom da slovensko stanovništvo putem nauke učini državotvornim i vernijim podanicima. Beč se istovremeno sa drugim velikim silama žestoko nadmetao za uvlačenje u svoju interesnu sferu novih država na Balkanu. Važan deo te kampanje bilo je nametanje "kulturnog koda" koje su u budućnosti te nacije trebale da prihvate kao svoj. To vam je kao kada je Rim širio hrišćanstvo na varvare, pa bi narodi koji prime veru ulazili u krug onih "izabranih za spasenje", istovremeno se duhovno potčinjavajući carstvu. Danas nešto slično slušamo o "izabranim narodima" EU i "nekrstima" van njenih granica.

Jireček je u velikom stilu stupio na naučnu pozornicu sa samo 22 godine, kada je 1876. objavljena njegova "Istorija Bugara" neposredno pred rat u kome je ruska vojska oslobodila i stvorila kneževinu Bugarsku, koja je posle Berlinskog kongresa prišla germanskoj interesnoj sferi.

Sagovornik "Novosti" naglašava da Jireček nije imao preveliki uticaj na srpsku istoriografiju 19. veka koja je već imala kontinuitet. Njeni velikani, kao što je Stojan Novaković, imali su kritički stav prema Jirečekovom radu, u kome je on srpsku baštinu uporno gurao u neku nepostojeću južnoslovensku.

- Posle majskog prevrata 1903. godine, kada sa dinastijom Karađorđević stiže i jugoslovenska ideja, Jirečekovi učenici počinju da pišu zajedničku istoriju južnoslovenskih naroda, koje realno nema, a srpska istorijska baština služi za stvaranje istorije drugih naroda. Jireček je nesumnjivo bio vrhunski istoričar svog vremena, ali i službenik svoje države koja mu je omogućila da okupi dobre učenike sa Balkana, obuči ih po bečkoj agendi i vrati u matične zemlje. Taj proces očigledno još traje i zato je bilo važno sakupiti i objaviti Jirečekove studije.

TAJNE ISTORIJE

ČUDOM ili zahvaljujući pouzdanim informacijama bečkih agenata, objavljivao je istorije Bugara i Albanaca baš uoči njihovog nastajanja. Sintezu prošlosti Srba predstavio je 1911. pred balkanske ratove kojim se Srbija vratila na stare teritorije, izuzev jadranske obale. Baš u trenutku kada je Beč stvarao Albaniju da spreči izlazak Srbije na Jadran, Jireček se bavio pisanjem istorije Albanaca, koje je nazvao potomcima Ilira, starosedelaca Balkana.