PRIZNANJE "OHRIDSKE ARHIEPISKOPIJE": Viktor Savić - Srbi i Makedonci su jedan narod, a SPC bi da svedu na Pravoslavnu crkvu Srbije

I da zanemarimo čitav niz negativnih posledica, dovoljna je najkrupnija - ovim činom je argumentovan zahtev da se SPC svede na tzv. Pravoslavnu crkvu Srbije. Uostalom, dobro su znana nastojanja: (1) da se srpski jezik svede na srbijanski, (2) da se srpska književnost omeđi na srbijansku, (3) da se srpska istorija ograniči na srbijansku, (4) da se srpska nacija suzi na srbijansko-srpsku, (5) potom da se i ona razdrobi na jedinke.

Srpska crkva u suštini nije povezana sa srpskom nacijom iako pripadnost ovoj crkvi jeste uticala na suženje srpskog nacionalnog korpusa (treba razlikovati pojam "naroda", određenog poreklom i jezikom, od pojma "nacije", određene svešću o vlastitom identitetu, danas zasnovane na slobodnoj volji pojedinaca, što priznaje ili stvara država, ponekad i verska organizacija). Srpska crkva je, zapravo, još od misije Sv. Save, primarno povezana sa srpskim narodom. Njoj, tamo gde je ona jedina pravoslavna crkva, pripadaju i pojedinci iz drugih naroda koji žive na njenom području.

Ovo nije etnofiletizam, nego mehanizam koji je - rukovođen ikonomijom spasenja - omogućio Srbima da uđu u punoću pravoslavlja u jednom vrlo teškom vremenu, slaveći Boga na sebi najrazumljivijem sakralnom, slovenskom jeziku. Stoga pod Svetosavskom crkvom treba shvatiti crkveni brod koji je podaren Sv. Savi i njegovim naslednicima da u zajednici sa svima drugima spasavaju srpski rod. Delovi srpskog naroda koji su se u međuvremenu integrisali u druge nacije, takođe pripadaju ovoj crkvi. Iako je Srpska crkva 1219. bila uslovljena državnim granicama, ona već u državi Nemanjića, sa širenjem Srbije, nije ostala i jedina pravoslavna crkva, a zatim, pomeranja Srba izvan ovih teritorija, učinila su njen odnos sa srpskim narodom vrlo specifičnim.

Glavni problem leži u uverenju da Makedonci nisu Srbi, pa da, shodno tome, oni "imaju pravo" na svoju crkvu, naročito kada već imaju državu, jezik i kulturu. Ne želeći da dovedemo u pitanje ova već "ostvarena prava", nećemo se suzdržati od nastojanja da dođemo do istine. Kao što je Kominterna rasparčala Rusko carstvo, stvarajući SSSR, tako je odredila i principe po kojima treba pocepati Kraljevinu SHS. Ovo je KPJ razradila na Drezdenskom kongresu (1928), obračunavajući se s "velikosrpskim buržoaskim imperijalizmom". Buduće stvaranje Makedonije (potom nacije, crkve itd.) tesno je povezano sa stvaranjem Hrvatske i Slovenije i "rešavanjem" drugih "problema" izazvanih "velikosrpskom hegemonijom" (1943-1945). (Mora se primetiti da je izbor "makedonskog imena" za ovu naciju bio lakomislen. Jedino ispravno rešenje bilo je da se slovenski žitelji Vardarske Makedonije jednostavno nazovu "Slovenima", što ne bi smetalo Grcima i u isto vreme podizalo bi ozbiljnu branu prema Bugarima.)

Ceo preobražaj je počeo proglašenjem makedonskog jezika na zasedanju ASNOM 2. avgusta 1944. Jezik svih slovenskih žitelja SR Makedonije tretiran je kao makedonski, iako je na severu i dalje opstajalo srpsko stanovništvo koje govori prizrensko-timočkim dijalektom (severno od linije Tetovo-Skoplje-Kratovo). U stvarnosti, u Vardarskoj Makedoniji nije bilo etničke i lingvističke homogenosti (savremena nacionalna i književnojezička kompaktnost proizvod su delovanja institucija). Makedonski istoričari jezika priznaju da u govorima s ovoga prostora postoji mnogo elemenata srpskog jezika, prisutnih od kraja 13. i 14. veka.

Navedimo dva glavna: specifični srpski glasovi ќ , ѓ  (ć, đ) - umesto prvobitnih š`t’ ž`d’ i ekavizam - umesto a. S prizrensko-timočkim govorima makedonski grade kontinuum u okviru kojega je i promenjena gramatička struktura u vremenu balkanskog jezičkog saveza (15-18. v.).

Promena izgovorne baze i čvrsto vezivanje za srpski jezički sistem ne može se objasniti onako kako su to činili Blaže Koneski i potonji makedonski naučnici: pomeranjem srpskog dvora u Skoplje i drugde, uz stvaranje prestižnog izgovora. Jedino objašnjenje moguće za srednji vek jeste - pomeranje i mešanje stanovništva. To stanovništvo bili su Srbi u državi kralja Milutina, Stefana Dečanskog, kralja i cara Dušana, cara Uroša, kralja Vukašina, Marka itd. Može li neko da zamisli srpske plemiće koji idu od seljaka do seljaka, od trgovca do trgovca itd. i objašnjavaju im kako da izgovaraju reči i ove da prate govornu modu? Apsolutno ne. U pomenutim procesima nije dobijen čist srpski govorni tip, nego je došlo do kreolizacije. Dovoljno je što su Srbi i žitelji znatnog dela ove teritorije imali zajedničku crkvu i zajednički crkveni i književni jezik, da bi - i bez ičega drugog - u periodu 14-18. veka predstavljali jedan narod!

Jovan Cvijić je proučavao migracije, zaključivši da je od Veleške klisure na Vardaru do Zagrebačke gore "ispremeštano skoro sve stanovništvo". Iseljenici iz Vardarskog sliva među kojima je bilo mnogo iseljenika iz Prilepa, Bitolja, Ohrida i Debra, ali i Srba iz Albanije, spojili su se s Moravcima, čineći vardarsko-moravsku struju. Na mapama se jasno vidi udeo i raspored ovog stanovništva u Srbiji, nizvodno u Pomoravlju - sve do Beograda i dalje.

Srbi i Makedonci, odnosno veliki njihov deo - jesu jedan, iako ne jedinstven narod. Na crkvu kao tradicionalnu organizaciju veštački naglašene razlike ne smeju uticati. SPC je pozvana na ispunjenje misije Sv. Save ("nedokončanaja mnoju isplnite!") - da sabira svoj narod i svoje svetinje pred Gospodom. Mnogo je spomenika koji svedoče o vekovnom srpskom prisustvu na tlu današnje Severne Makedonije. Kako odzvanjaju reči patrijarha Arsenija IV Šakabente (1725-1737) koji je u Skoplju držao u rukama najznačajniju knjigu za ustrojstvo Srpske crkve, Nomokanon Sv. Save iz 1262, ostavljajući zabelešku: "Pisah sije az poslednji straž srbskago prestola Peći Arsenij Četvrti, jula 4 (1727).