NAUČNI DOMETI: Kritičko izdanje Andrićevog dela

U književnim krugovima prepričava se anegdota da je profesor Vojislav Đurić, osnivač Katedre za opštu književnost i Instituta za književnost, urednik "Načela za kritička izdanja" koja su izrađena u SANU, u godini Andrićeve smrti rekao da to označava početak rada na izdanju kakvo tek sada dobijamo u Andrićevoj zadužbini.

Takve knjige su retke. Njihovo priređivanje traži znanje i strpljenje, upornost i poštovanje normi, skupljanje i sistematizovanje detalja, vernost činjenicama, milimetarsku tačnost i odanost piscu. To je po svemu težak posao, malo poznat pa zato i malo cenjen.

A možemo reći da se naučni dometi u istoriji nacionalne književnosti mere brojem kritičkih izdanja najboljih pisaca u toj književnosti. Takva izdanja nisu samo istorijat rukopisa, knjige i svih njenih objavljivanja uz saglasnost autora, utvrđivanje autentičnog teksta i "slika piščeve radionice", već su takva izdanja i najbolji dokaz o statusu i pripadnosti pisca jeziku na kojem piše. Za srpski jezik i književnost Ivo Andrić ima prvorazredni značaj, jer nemamo drugog pisca koji je dobio najviše svetsko priznanje, koji je deo svetske književnosti sedamdesetak godina, koji je pisac sa najviše pripovedaka na srpskom jeziku i koji je na najbolji način iskušao mogućnosti tog jezika u umetničkom pripovedanju. Taj jedinstveni Andrićev primer najbolje se vidi u kritičkom izdanju njegovih knjiga. Tamo se prezentuje Andrićeva briga za celinu svojih knjiga, za svaku reč i svako slovo u njima. On je u ličnim primercima i prepisci beležio stalni obračun sa štamparskim greškama, ispravljao ih u saradnji sa izdavačima i njemu najvernijom Verom Stojić, koja je na više načina stvarala njegovu Zadužbinu. Na takvom tragu su svi koji čitaju i tumače Andrićeve knjige, a posebno mesto i priznanje zaslužuju naši istoričari književnosti koji pod uredničkom rukom profesorke Nestorović jedan kapitalni projekat unose u srpsku književnu i naučnu stvarnost.

Devetnaest knjiga, u pet godina priređenih po pravilima koja su data unapred i koja su spojila ranija i savremena iskustva tekstologije, u lepom slogu i opremi, u kompoziciji kakvu nismo imali, sa knjigama što će ih Zadužbina Ive Andrića u ovoj i narednim godinama objavljivati ostaće kao uzor koji treba slediti i kao pregnuće dostojno da se sa čestitanjima pominje.

Da dodamo još nešto. Zna se da je "Prokleta avlija" 1954. godine prvi put objavljena, da je primljena kao novela i da je to glavni razlog što Andrić nije dobio glavno domaće priznanje za roman. A kada je na ulasku u naš vek srpski dnevni list sproveo anketu koja je najbolja knjiga u prethodnom stoleću, pisci i književni kritičari izabrali su "Prokletu avliju" i svi su kazali da je to roman. Sadašnje izdanje ove knjige odgovara na pitanje šta je o tome mislio Ivo Andrić. U kritičkom izdanju štampano je i Andrićevo pismo izdavaču u kojem kaže da ne prihvata da "Prokleta avlija" bude objavljena kao pripovetka. To je bilo 1967. godine. Objavljena su i svedočenja da je i pre toga Andrić govorio da ima roman o Džem-sultanu. Pisac nije o tome vodio raspravu s teoretičarima književnosti. Pustio je da vreme kaže svoj sud. Sada, u naučnom izdanju "Proklete avlije", u 19. knjizi velike Edicije "Kritičko izdanje dela Ive Andrića", čitamo da je pisac dobro znao da je napisao svoj četvrti roman, kao što iščitavamo i mnoštvo srodnih činjenica o knjizi koja je u pomenutom izboru proglašena za knjigu veka u srpskoj književnosti. n

(Reč u Andrićevoj zadužbini, 17. maj 2022)