ISPLIVALA SVA NAKAZNA LICA DUGOTRAJNE RUSOFOBIJE: Koji su ideološki koreni isključivanja umrlih ruskih pisaca i kompozitora

Sam fenomen isključivanja predstavlja dosadašnji vrhunac takozvane ideologije političke korektnosti, koja ima korene u šezdesetim godinama prošlog veka. Tada se u Sjedinjenim Državama težište ideologije političkog liberalizma sa individualnih premešta na kolektivna prava i slobode, i to onih kolektiva koji su u postojećem društvenom kontekstu označeni kao manjinski.

Zametak političke korektnosti povezan je sa pokretima za oslobođenje od rasne segregacije i pored zakonskih izmena u pravcu njenog ukidanja, njihov značajan ishod bilo je i uvođenje takozvane pozitivne diskriminacije. Tako su, na primer, na univerzitete uvedene kvote sa obaveznim procentom upisanih nebelačkih studenata, zbog čega je ukinuta praksa da se uz prijave na studije obavezno morala podneti i fotografija kandidata, kako bi bila onemogućena eventualna rasna segregacija na prijemu. Međutim, kako na osnovu imena kandidata nije uvek bilo moguće utvrditi njegovu rasnu pripadnost, čime nije mogao biti ispunjen zahtev o određenoj kvoti upisanih studenata nebelačkog rasnog identiteta, praksa prilaganja fotografija je vraćena. Ovakva praksa bila je obrazlagana viševekovnom tradicijom rasne diskriminacije, kojoj "obojenim" građanima nije bio omogućen pristup svim društvenim resursima, što ih je činilo nekonkurentnim u poređenju sa pripadnicima privilegovane većine. Većina u tom smislu nije podrazumevala samo brojčanu kategoriju, nego se pre odnosila na pristup resursima i mehanizmima koji subjektima koji njima ovladaju donosi moć kontrole i dominacije nad ostatkom populacije.

Sa rasnog aspekta težište je vremenom prenošeno na rodni, nadovezujući se na postojeću tradiciju borbe za prava žena, da bi se kasnije usmerio prema kolektivnim pravima osoba takozvanih netradicionalnih seksualnih orijentacija. Osamdesetih godina prošlog veka, sa promocijom ideje multikulturalizma, zaštita kolektivnih identiteta primenjuje se i na druge identitete koji su označeni kao manjinski u odnosu na identitet belog heteroseksualnog muškarca koji baštini tradicionalne vrednosti judeo-hrišćanske i evropske civilizacije, uključujući pored rasnih i etničke, verske, sektantske i druge grupe koje praktikuju uverenja, običaje, postupke i tradicije različite od dominantnih.

Kritičari ideja koje su predstavljale začetak političke korektnosti sa levice iznosili su primedbe da fokusiranje na takozvane manjinske identitete demontira klasnu svest i identitet radništva, kao jedinog kolektivnog tela sposobnog da istinski ugrozi interese vladajuće klase, kao i na davanje primata kulturnim umesto socijalnim pravima i interesima, što predstavlja vrstu socijalnog inženjeringa kojim vladajuća klasa usitnjavanjem mogućeg protivnika dugotrajno štiti sopstvenu poziciju.

Kritičari iz konzervativnih i klasično liberalnih krugova iznosili su primedbu da ideja koja daje primat kolektivnim pravima narušava autonomnost i slobodu savesti pojedinca, kao i da je bazično usmerena prema podrivanju i ugrožavanju vrednosti na kojima zasniva svoj identitet. Vođene su, na primer, polemike o pravu stanodavke da ne izda stan nevenčanom paru, što bi se kosilo sa njenim moralnim uverenjima, odnosno primatu njenog prava na ličnu autonomiju i slobodu savesti, kao i prava da sopstvenom imovinom raspolaže na svoj način, koje je ovde u suprotnosti sa primatom društvenih vrednosti koje njihovi zastupnici smatraju ispravnim i koje svi ostali moraju da prihvate, tolerišu i, poželjno, podrže i usvoje. Ideološko uverenje, prema ovakvim kritičarima, dobija primat nad zakonodavstvom, tradicionalnim moralom i autonomijom ličnosti.

Multikulturalizam donosi kontroverze povezane sa mogućim primatom određenih praksi manjinskih grupa koje su u suprotnosti sa državnim zakonima i moralnim normama većine stanovništva, kao i relativizacijom kulturnih vrednosti, prema kojima je praksa svake kulture, makar po zakonima i moralnoj tradiciji sredine problematična, bila jednako vredna i zaštićena, pod uslovom, naravno, da se radi o grupi koja je označena kao manjinska (tako, na primer, tradicionalna praksa obrezivanja žena u nekoj manjinskoj zajednici može biti prihvaćena iako je u suprotnosti sa zakonskim i moralnim normama zapadnih društava).

Devedesetih godina prošlog veka termin političke korektnosti biva formiran u smislu u kom ga danas razumevamo, postajući u uslovima američke unipolarnosti, a u svezi za neoliberalnim modelom ekonomskog razvoja, osnova američke ideologije sa pretenzijama na globalnost. Za unutrašnju upotrebu, ova ideološka matrica služi prevladavanju takozvanih tradicionalnih vrednosti, kao sredstvo ideološke integracije američkog stanovništva, istorijski raslojenog na mnoštvo relativno tradicijski utemeljenih identiteta. Za spoljašnju upotrebu, politička korektnost, zasnovana na afirmaciji manjinskih i netradicionalnih identiteta, služila je ekspanziji sopstvenog partikularnog idejno-vrednosnog modela koji je predstavljan kao univerzalan i pridobijanju manjinskih tradicionalnih (najčešće etničkih i regionalnih) i netradicionalnih grupa unutar suverenih država, koje bi mogle biti instrumentalizovane u svrhu ostvarenja američkih ekonomskih, bezbednosnih i drugih interesa.

Fenomen isključivanja ima koren u atmosferi stigmatizacije i ostrakizma osoba i grupa za koje se smatra da svojim delovanjem, stavovima i vrednostima ugrožavaju nosioce manjinskih identiteta, intenzivno prisutnoj tokom devedesetih. Ovo je imalo posebne posledice na (auto)cenzurisanje javnog govora, uvođenje svojevrsnog novogovora i manjinskih kvota u industriji zabave i medijima, dok je u međunarodnim odnosima imalo svoj odraz na stigmatizaciju pojedinaca, država i naroda za koje se smatralo da represiraju manjinske grupe. Ili, kako bi neko rekao, ne otvaraju dovoljno prostora korporativnom kapitalu da ovlada regulatornim mehanizmima njihovih država. Na ovaj način, ideologija političke korektnosti imala je ulogu u afirmaciji statusa SAD i političkog Zapada kao legitimnog arbitra u međunarodnim odnosima, kojim se protivnici iz statusa konkurenata prevode u status delinkvenata.

Isključivanje u tom smislu nije ništa novo, ali odlikuje se većim intenzitetom i obuhvatom mogućih objekata stigmatizacije i ostrakizma, koji se sada radikalno usmerava i protiv do sada tolerisanih tradicionalnih identiteta, što sada obuhvata više ne samo religijske, nacionalne, rasne, nego i rodne, biološke, čak i antropološke identitete.

Isključivanje je u osnovi je usmereno protiv realativno tradicionalnog poimanja ljudske prirode i u tom smislu ima radikalan karakter ideološki motivisane relativizacije i potencijalne restrukturalizacije ljudskog identiteta kao takvog.

Isključivanje je, kao i politička korektnost u celini, u osnovi kulturni fenomen, jer se ne zaustavlja na trenutnoj društvenoj konstelaciji, nego je usmeren i ka dubinskim idejno-vrednosnim korenima kulturnih praksi, obrazaca i tradicija koje su označene kao problematične sa stanovišta afirmacije manjinskih identiteta. Drugim rečima, isključivanje ne obuhvata samo aktuelne nosioce "problematičnih" ideja, nego i njihove kulturne pretpostavke, pa stoga ne čudi što je, pored recentnih, neretko obuhvatalo i pojedince, grupe i fenomene iz prošlosti. Identitet označen kao većinski i time represivan stavljen je u poziciju apriornog krivca, koji, suprotno sa važećom pravnom logikom mora da dokazuje sopstvenu nevinost, umesto da drugi dokazuju njegovu krivicu.

Iključivanje, zapravo, predstavlja negaciju najvažnije zapadne tradicije zasnovane na afirmaciji slobode ličnosti i dijaloga, odbacujući i sankcionišući svaku mogućnost rasprave i iznošenja sopstvenog stava o pitanjima koja su označena kao problematična.

Fenomen isključivanja pojedinaca ruskog porekla, pa i onih koji odavno nisu među živima, bez obzira na njihovu povezanost sa konkretnim odlukama i događajima, dotle da su isključivanju podrgnuti ne samo ljudi, nego i životinje i biljke, ne samo da radikalizuje praksu instrumentalizacije ove društvene i kulturne prakse u neposredne političke svrhe, već ima korene i u dugoj tradiciji rusofobije u zapadnim društvima. To je široka i značajna tema, za koju ovom prilikom treba pomenuti kako ona govori više o samom političkom Zapadu nego o Rusiji. Dok je u svojoj kolonijalnoj praksi prema mnogim drugim narodima zapadni imperijalizam mogao da se služi pretežno ekonomskom i vojnom dominacijom, u slučaju Rusije, zbog civilizacijske bliskosti. zasnovane na zajedičkom antičkom i hrišćanskom nasleđu, bila je neophodna znatno ozbiljnija idejna aparatura u zasnivanju sopstvene civilizacijske superiornosti, kao opravdanja za globalnu hegemoniju. S druge strane, Rusija je kroz istoriju za Zapad imala i ulogu mračnog dvojnika, nosioca tradicionalnih vrednosti, kojih je on, posebno u protekla dva veka, želeo da se oslobodi u ime jednog bitno drugačije konstruisanog i globalnog poretka.

Isključivanje i davno umrlih ruskih pisaca iz nastavnih programa, koncertnih sala i biblioteka, pored živih umetnika, naučnika i studenata, u tom smislu je zakonomerno: njime se istovremeno dokazuje navodna trulost i nakaznost konkurentskih civilizacijskih pretpostavki na kojima je Rusija zasnovala svoj identitet, ali i obračunava sa svojim mračnim dvojnikom u sebi samom, korenima vrednosti kojih Zapad želi da se oslobodi na putu ka projektovanoj planetarnoj, transčovečanskoj, a možda i postčovečanskoj budućnosti.