PATRIOTSKE IKONE NA KOJIMA SE GRADILA SRBIJA: Izložba "Kako pamtimo vladare? Predstave Obrenovića" iz bogate zbirke Narodnog muzeja

Ideja je bila da se grafika i crtež posmatraju kao dokument o epohi, preko kojih se saznaje više o vremenu vladavine dinastije Obrenović, tačnije kneževa Miloša, Mihaila i Milana, objašnjava autorka:

- Prate se važni događaji koji su uticali na glorifikaciju ličnosti vladara, izgradnju njihovog kulta i legitimiteta, ali i osetljivi politički trenuci kao što su periodi emigracije Miloša i Mihaila, kada je bilo važno sačuvati sliku o vladaru, u čemu je važnu ulogu imao Anastas Jovanović.

Kao lični sekretar Miloša, odnosni dvoroupravitelj Mihaila, bio je i privatno vezan za Obrenoviće, pa izložba i otpočinje njegovim predstavama kneza Miloša i kneginje Ljubice, uz koje su portreti Milana M. Obrenovića, koji je veoma kratko vladao, zatim kneževe braće Jovana i Jevrema. Ove grafičke predstave članova porodice, uz njihove biografije, nalaze se u knjizi "Obrenovići, kratko načertanije, žitija članova ove knjaževske porodice", izdatoj u Beču 1852, koju posetioci, uz pomoć modnjrnih tehnologija, mogu i da prelistaju.

U Kabinetu grafike izložena su i dela stranih autora, koji su bili u direktnoj vezi sa vladarima i radili po pozivu, poput Vincenca Kaclera (radio kao ilustrator za časopis "Srbadija"), Karola Popa de Satmarija (rumunski umetnik, autor "Deputacije Svetoandrejske velike Narodne skupštine", na kojoj su predstavljeni i popisani svi učesnici ovog istorijskog događaja), Josipa Mančuna...

- Grafika je bila masovni medij 19. veka - objašnjava kustoskinja.

- Omogućavala je veliki broj otisaka i time obezbeđivala veću prisutnost vladarskog lika javnoj sferi. I to ne bilo koja grafička tehnika, već litografija, zbog brzine umnožavanja otisaka.

Neke od grafika, kao što je "Takovski ustanak" Vincenca Kaclera, prodale su putem oglasa u štampi, a bilo ih je i u različitim knjižarama. Na postavci je uz Kaclerov "Takovska ustanka", i onaj Steve Todorovića, koji je prvo prikazivanje ovog istorijskog događaja u našoj umetnosti:

- Postoji šest crteža, na kojima može da se prati kako je Todorović gradio kompoziciju i idejno je razvijao, a prema njima je, povodom 50 godina Drugog srpskog ustanka, objavljena litografija, koju je uradio Pavle Čortanović - dodaje kustoskinja.

U predstavama Takovskog ustanka glorifuje se Miloš kao rodonačelnik dinastije, otac nacije, simobol borbe za oslobođenje od Turaka. Kroz izgradnju vladarskog lika i ikonografiju, način odevanja, ordenje koje nose, ambijent, i na drugim radovima, uočava se prelazak sa turskog uticaja ka modernom društvu. Kao jedan od primera za osmanski uticaj, sagovornica navodi "Kneza Miloša sa turbanom", bakroreznu ploču koju je uradio Samuel Lenhard, po slici Pavela Đurkovića iz 1824, a sa koje je otisnut lik za knjigu Vuka Stefanovića Karadžića "Miloš Obrenović knjaz Serbiji, ili građa za srpsku istoriju našeg vremena.

Modrnizacija Srbije može da se prati i na tri portreta kneza Mihaila, koji su višezbačno zanimljivi:

- Uočljivo je i kako se menjao vladarski lik - priča autorka.

- Na jednom je Mihailo predstavljen državnički, u uniformi, sa panoramom Beograda, ustavom u ruci, na drugom u paradnom narodnom kostimu, kao nosilac narodnih ideala, i na trećem u građanskoj odeći. Tako su zastupljena tri kneževa identiteta: državnički, nacionalni i građanski.

Knez Mihailo prisutan je i u delu Steve Todorovića "Predaja ključeva Beograda na Kalemegdanu", ali i u jednom od najzanimljivijih eksponata, karti kneževine Srbije Jovana Bugarskog, za koju je litografski dodatak uradio Anastas Jovanović. A na Jovanovićevoj litografiji "Srbi oko pevača", Mihalo je tik uz guslara, čime se vladar identifikuje sa narodom.

Era Milana Obrenovića, započinje portretom Josipa Mančuna iz 1872. kada je postao punoletan. Na njemu se vide svi vladarski znaci - karta, grb, kruna, što kreira sliku o dinastičkom kontinuitetu. Tu je i nešto kasnija oleografija Eugena Vladislava Petrovića "Knjaz Milan polazi na bojno polje", na kojoj je predstavljen trenutak kada stanovništvo prati vladara na brod Deligrad, a na njoj je i knjeginja Natalija.

- Ključna tačka kompozicije, smeštene na Savski pristanište, je momenat ljubljenja zastave. Mnoge od ovih grafika sa nacionalnom i patriotskom sadržinom, prepoznate su i kao patriotske ikone - ističe autorka izložbe.

- Isti događaj je tema crteža Steve Todorivića, "Ispraćaj broda Deligrad", koji se u nešto izmenjenoj verziji našao u jednom nemačkom časopisu, kao ilustracija pod imenom "Knez Milan na brodu Deligrad".

"Ovim ću vas osloboditi"

NA litografiji Đorđa Krstića, iz 1871, u vidu alegorije, predsatvljena je Srbija kao porobljena nacija i knez Milan, kao neko ko će je osloboditi. Na njoj se ne vidi golim okom, ali je umetnik na maču ispisao: "Ovim ću vas osloboditi". Postoji na izložbi i idejno rešenje za spomenik knezu Mihailu, iz iste godine, koje je uradio tada još mladi Krstić.

Spektakl sa kulisama

ZA pripreme povretka kneza Miloša iz emigracije, bio je zadužen Steva Todorović sa svojim učenicima, što je podrazumevalo pompezni spektakl, sa jasnim planom i protokolom, izgradnju kulisa, pisanje transparenata koji su stavljani na privatna i javna zdanja.

- O tome znamo samo na osnovu "Srpskih novina", koje to opisuju, a nešto i zahvaljujući autobiografiji Todorovića - objašnjava sagovornica. Ne znamo tačno kako su transparenti i kulise izgledali, ali je na izložbi jedan Stevin crtež, koji je "izveštaj sa lica mesta".