TEMELJI IGRE U SRBIJI: Ruski umetnici omogućili su da Beograd postane jedan od značajnijih evropskih baletskih centara

U knjizi "Ruska baletska umetnost u Beogradu (1920-1944)" ("Gramatik") dr Marija Petričević se bavi doprinosom ruske emigracije formiranju i razvoju Baleta Narodnog pozorišta u Beogradu. Balet je srpskoj kulturi do tada bio potpuno stran.

Autorka, koja je, inače, doktorirala na ovu temu, po prvi put unosi više svetlosti u naša saznanja o počecima baletske umetnosti kod nas. Ruski umetnici su doprineli ne samo rađanju i konstituisanju beogradskog baleta, nego kasnije i razvoju domaćih baletskih snaga, kao i stvaranju originalnog baletskog, tačnije koreografskog stila i utemeljenja domaće baletske scenografske i kostimografske umetnosti.

- Da Oktobarska revolucija nije donela u našu sredinu rusku emigraciju, a sa njom i brojne baletske umetnike, pitanje je kada bi i kako klasična baletska umetnost zaživela u Beogradu, u Srbiji - navodi Marija Petričević. - Od 1920, kada je na sceni Narodnog pozorišta zaigrala prva profesionalna klasična balerina, do 1944, ruski baletski umetnici u Narodnom pozorištu su kreirali put umetničkog razvoja, ali je od njih zavisio i opstanak Narodnog pozorišta.

U tom periodu na čalu Narodnog pozorišta nije bio nijedan domaći umetnik, već Aleksandar Fortunato, Fjodor Vasiljev, Margarita Froman, Anton Romanovski, Nina Krasnova, Boris Knjezev, Anatolij Žukovski, pa ponovo Nina Krasnova. A, Nataša Bošković, po majci Ruskinja, sve do sezone 1938-1939. bila je jedina naša primabalerina.

- Ni ona, kao baletska umetnica ne bi bila formirana, da nije u Beograd stigla Ruskinja Jelena Poljakova, kod koje je Boškovićeva završila školovanje koje je započela u Rusiji - otkriva autorka. - Neposredno pred okupaciju Beograda, status primabalerina dobijaju još dve Srpkinje - Anica Prelić i Nada Aranđelović. A, među prvim našim igračima bio je Miloš Ristić.

Rusku scenografiju u Baletu Narodnog pozorišta utemeljili su supružnici Brailovski, dok ju je usavršio Vladimir Žedrinski, najplodniji scenograf i uzor ovdašnjim umetnicima za inscenacije baletskih predstava.

- Ugledom i umetničkom reputacijom ruski umetnici omogućili su da Beograd, koji je bio baletska periferija u trenutku njihovog dolaska, u periodu pred Drugi svetski rat postane jedan od značajnijih evropskih baletskih centara, u kome su gostovali najveći baletski umetnici, među kojima su Ana Pavlova, Boris Romanov, Tamara Karsavina, Aleksandar Saharov - kaže Marija Petričević. - Ovaj ugled Baleta Narodnog pozorišta, pa i gostovanja velikih baletskih umetnika, otvorili su vrata mladim baletskim snagama za nastupe, usavršavanja, a u nekim slučajevima i izgradnju karijere u evropskim i svetskim baletskim centrima. Posredan doprinos umetnika ruskog porekla razvoju baletske umetnosti ogleda se i u tome što su podstakli komponovanje prvih baleta domaćih autora, počevši od baleta za decu "Snežana i sedam patuljaka" Petra J. Krstića, baleta groteske "Sobareva metla" M. Milojevića do "U dolini Morave" Svetomira Nastasijevića, "Ohridske legende" Stevana Hristića...

Autorka kaže da utemeljenje baletske umetnosti kod nas nije išlo lako.

- Od samog početka dolazilo je do raskoraka između onog što je stručna kritika očekivala i realizovanih baletskih predstava. Po reakcijama publike pokazalo se da su ruski umetnici imali mnogo više osećaja za želje publike nego kritičari. I na polju scenografije bilo je antagonizama. Ali, navedeni problemi nisu drastično omeli njegov umetnički razvoj i uključivanje u evropske muzičko-scenske tokove.

Tokom Drugog svetskog rata ruski emigranti su deportovani iz Srbije, a mnogi su pobegli na Zapad kako bi se spasili deportacije. Posle oslobođenja ostao je mali broj umetnika ruskog porekla u Beogradu. Među njima su Nina Krasnova, Jurij Rakitina, Tamara Polonska. Primat u Baletu Narodnog pozorišta preuzeli su domaći umetnici.

- Delovanje umetnika ruske emigracije u Baletu Narodnog pozorišta najveći je i najznačajniji uticaj jedne strane pozorišne kulture u istorijskom razvoju ove umetničke institucije - zaključuje Marija Petričević.