KAMENI DRAGULJ ZELVEA SE PRETVARA U PRAH: Kapadokijsku riznicu monumentalne podzemne arhitekture uništavaju zemljotresi i erozija

Gradove i hramove koje su bezbrojne ljudske ruke vekovima istrajno dubile u mekim vulkanskim stenama sada ubrzano uništavaju zemljotresi, sezonske bujice i snažni stepski vetrovi.

Jedan od najugroženijih dragulja kulturne baštine čovečanstva je Zelve, nekada veliki grad i hrišćanski centar, danas muzej na otvorenom. On se prostire kroz tri duboke klisure čije su vertikalne litice načičkane prozorima stanova uklesanih na sedam spratova. Na najistaknutijim mestima su dveri izuzetno akustičnih crkava ukrašenih prelepim visokim reljefima.

Zelve je u kontinuitetu funkcionisao kao naselje sve do 1952. kada je zbog obrušavanja raseljeno. Danas je sa uređene staze u kanjonu vidljiv, ali nedodirljiv, najveći deo stambenog kompleksa i hramova, kojima je zabranjen pristup zbog odrona. Najimpresivniji je lavirint hodnika, kelija i paraklisa oko saborne crkve ogromnog centralnog manastira koje je danas vidljiv u poprečnom preseku, jer je zemljotres odvalio čitavo prednje lice litice.

Sudbinu Zelvea doslovno opisuje biblijska rečenica "prah si i u prah ćeš se vratiti".

Kapadokijska visoravan je nastala od milijardi tona peska koje su u dubokoj geološkoj prošlosti, izbacivali obližnji vulkani Hasan Dag i Erdžijas Dag.

Milenijumima se pesak slegao i pretvarao u meki kamen, tuf, u kome je erozija urezivala kanjone sa plodnim dnom i strmim liticama. U njih su iz donjeg Podunavlja pre oko dva milenijuma stigli tajanstveni Frigijci i počeli da se ukopavaju. Nasledili su ih Hetiti, koji su od Bosfora do Eufrata napravili ogromno carstvo pod znakom dvoglavog orla. Zatim su došli Persijanci, Heleni, Sirijci i neizbežni Rimljani. U Zelveu, kao i u celoj Kapadokiji, bujalo je rano hrišćanstvo, ostavljajući male hramove ukrašene mističnim crtežima.

Njih su zasenila dela monumentalne arhitekture, crkve iz vremena vizantijskih ikonoboračkih careva iz 8. i 9. veka. Oni su zabranili svetih slika kao idolopoklonstvo, pa su akustični hramovi sa visokim svodovima i kupolama uklesani u dubinu planine Akdag ukrašavani visokim reljefima sa predstavom krsta na bezbroj načina.

Ranjena baština

POSETILAC Zelvea ostaje potresen pred prizorom dubokih pukotina koje su ranile zidove monumentalnih crkava i polomile njihove masivne stubove. Tokom obilaska, mešaju se divljenje prema drevnim kapadokijskim arhitektama i građevinarima i zebnja da će njihova remek-dela verovatno nestati u prvom većem zemljotresu.