KNJIŽEVNA KRITIKA: Značaj Ristovića

Zahvaljujući takvom njegovom istraživačkom putu u nastajanju ove knjige, pratimo formiranje pomenutog pesnika - od prve zbirke ("Sunce jedne sezone", 1959. godine u izdanju beogradskog Nolita), dominantan krug motiva u toj i potonjim zbirkama, kao i pesničke postupke, ali i njegovu recepciju u okviru koje se ističu oni koji su prvi uočili značaj ovog pesnika, a među kojima su bili: Radoslav Vojvodić, procenivši ga kao "liričara od nerva, nežnog, mekog štimunga", Mihailo Blečić, koji Ristovićevu poeziju poredi sa Popinom, Timotijevićevom i Kolundžijinom i koji ga svrstava i naše tada najznačajnije mlade pesnike, kao i Danilo Kiš u "Vidicima", u kojima "posebno ističe važnost sećanja i uspomena za Aleksandra Ristovića i dovodi mladog pesnika u vezu sa Prustom: "Ovo je poezija rođena iz istog onog sveta koji je okovao starim, tamnim srebrom Prustovo traganje za vremenom, za uspomenama" (Kiš 1994: 716), a čiji tekst i teoretičari i pesnici, među njima i Tanja Kragujević, ocenjuje kao "retku, mnogoznačnu i stoga impozantnu dobrodošlicu"" (v. Kragujević, 2014, 328).

No, osim što detaljno analizira pozitivnu recepciju poezije Aleksandra Ristovića, Marko Avramović isto to čini i s tekstovima nastalim povodom njegovih zbirki koje su kasnije objavljivane, a u vezi s kojima su mišljenja uglavnom bila podeljena. Hronološki nas vodeći kroz priču o pesnikovoj stvaralačkoj sudbini na osnovu književnoistorijskih činjenica, Marko Avramović ukazuje na to da je reč o Ristovićevoj poeziji izostala iz svih izdanja Istorije srpske književnosti Jovana Deretića, kao i iz mnogoh antologija. Iz tog niza izdvajamo tek neke: "Vrata vremena: poslijeratni jugoslovenski pjesnici", koja je 1958. objavljena u Zagrebu, a koji su priredili Ivan V. Lalić i Josip Pupačić, "Srpska i hrvatska poezija 20. veka" koju je priredio Predrag Palavestra 1964. godine, Antologija srpskog pesništva, Miodraga Pavlovića, i kao najznačajjniji izbor u tom periodu - "Poslaretani srpski pesnici" koju su priredili Sveta Lukić i Vuk Krnjević.

Razmatrajući navedene i druge činjenice, Marko Avramović u svojoj knjizi ispravlja počinjene previde i greške književnih istoričara, teoretičara, kritičara i antologičara, pa tako pokazujući razvojne tokove, faze, mene, pa i izlete, pesnika Aleksandra Ristovića u toku 40 godina njegovog stvaranja, vrednuje ga i određuje njegovu stvarnu poziciju u okvirima srpske poezije druge polovine 20. veka, a navodi i razloge zašto se danas o srpskom pesništvu ne može govoriti bez razmatranja ili bar pominjanja njegovog imena. U prilog toj tvrdnji Marko Avramović navodi skorije skupove o našoj poeziji, kao i učesnike koji su upravo to razumeli.

Kako Jovan Delić u predgovoru knjige piše: "U trećem dijelu monografije istraživač osvjetljava najkarakterističnije Ristovićeve pjesničke postupke poput apostrofe, kataloga i citatnosti. Dijalog sa književnim i kulturnim tekstovima povezuje ovoga autora sa pjesnicima njegove neosimbolističke generacije. Poslednje poglavlje knjige donosi i kratki pregled savremenih srpskih pjesnika koje je delo Aleksandra Ristovića inspirisalo".

To poglavlje knjige za nas je osobito inspirativno, između ostalog i zbog činjenice da je kao stvaralac uticao i na pesništvo svoje ćerke, jedne od najznačajnijih savremenih srpskih pesnikinja, Ane Ristović, čiju poeziju naročito cenimo, a pesmu "Gledajući u drveće (strah od toga da nećeš čuti)" volimo, u kojoj vidimo sav značaj tih veza, njihovu snagu:

Zdravo, tata. Ovde nema ničega novog pod nebom.

vrabac, težinom bi sasvim povio tananu granu.
Sada sleće čitavo jato, i tek ponekad, čuješ,
kako tiho zašušti. I s proleća ujutru, vidiš dva-tri
bela cveta, a već predveče, na njih stotine

obaspe krošnju kao iznenadni sneg što svetli,
čas belo, čas ružičasto. I ne znaš, šušti li lišće
ili perje; a na prozorskom simsu osvane još uvek
lepljiva koštica, i pusti za sobom svetlo-crveni

trag. I pita se, svih ovih godina, gde si. A kada
želim da povratim mir, setim se jednog jedinog
trenutka; ti i ja, na dunavskom keju, u letnje
popodne, napola u hladu, napola na suncu,

jedemo sendviče, i čitamo, svako svoje. Ti Seneku,
ja lektiru za osnovnu, Alisu u zemlji čuda. I svetlost
pada okomito na otvorene knjige čije strane, u
pauzi između čitanja, obeležavamo travkama

koje pamte, više od nas: kao i drveće, pod kojim
se protrči samo jednom. I to, tako dobro znamo,
i ti, negde tamo, kao i ja, još uvek negde ovde.
Čuješ li kako šušti? Samo sam to htela da ti kažem.