SUDBINA KNEZA LAZARA: Među ostalim dilemama oko smrti kneza Lazara u Kosovskom boju ostaje još jedna

Neoboriva činjenica je da je do bitke došlo na srpski praznik Vidovdan 15. juna 1389. godine na Kosovu polju, kao i to da je ona bila izuzetno žestoka. Na početku okršaja srpske konjičke snage na desnom krilu predvođene gospodinom Vukom Brankovićem su napravile dubok prodor u početnom bojnom poretku turskih trupa iz Anatolije, predvođenih sultan Muratovim sinom čelebi Jakubom. U toku bitke je neko od srpskih junaka uspeo da se nekako provuče kroz živi zid od nekoliko stotina lancima povezanih kamila oko sultanovog šatora, najavljujući da nudi predaju i time ubedio janičarsku gardu da ga izvedu pred Murata. Kad je razoružan i uveden u šator, Murat mu je, očekujući predaju, preko tumača rekao da po turskom običaju mora prvo da klekne i da mu poljubi stopalo.

Taj vitez je prišao sultanu i, klekavši, trgao skriveni nož i smrtno ga ranio, pre nego što je straža mogla da priskoči i da ga poseče. Neočekivani napad na sultana Murata njegovi javeri su mudro prikrili da vesti o tome ne bi naškodile borbenom moralu turskih trupa, ali su neki od njih obavestili čelebi Bajazita odmah pošto je on napadom na snage bosanskog vojvode Vlatka Vukovića ispred njegove rumeli vojske uspeo da donekle ovlada sukobom.

Na vesti šta se desilo Bajazit je stigao u šator i, videvši da mu je otac na izdisaju, naredio da se pozove i njegov polubrat Jakub. Čim je Jakub stigao, janičari su ga po Bajazitovoj naredbi vezali i umorili zavrtanjem tetive luka oko njegovog vrata, da bi se time izbeglo i dvojstvo komande u bici, kao i buduća trvenja oko toga ko je od njih dvojice naslednik prestola. Potom je Bajazit, preuzevši vrhovnu komandu i ojačavši rezervom tursko oslabljeno levo krilo, krenuo u žestoki napad u centru bojnog rasporeda suprotstavljenih ratnih snaga.

U tom okršaju knez Lazar je prvo lakše ranjen, a potom, pošto je pao s konja koji je upao u prikrivenu janičarsku antikonjičku jamu, bio zarobljen, zajedno s grupom pratilaca u kojoj su bili i njegovi sestrići, braća Stefan i Lazar Musić. Pošto je tada razjareni Bajazit, odbijajući njihove ponude otkupa, posekao srpske zarobljenike pred očevim šatorom, Vuk Branković i Vlatko Vuković su se sa svojim preostalim ratnicima povukli s bojnog polja. Po dosta kasnijoj belešci Konstantina Filozofa, zarobljeni kneževi saborci su molili mladog čelebiju da budu pogubljeni pre kneza da ne bi gledali njegovu smrt i Bajazit im je tu želju ispunio.

Sledećeg jutra je još nesigurni Bajazit, kome je, pre svega, bilo potrebno da i podrškom Uleme potvrdi svoje pravo na presto, jer je zbog Jakubovog ubistva naišao na dosta otpora među trupama iz Anatolije, naredio povratak turske orde u Edirne, ostavivši nerešena pitanja o budućem statusu Srbije za kasnije.

                                 ***

O broju trupa koje su i s turske i sa srpske strane učestvovale u Kosovskoj bici, opet, nažalost, nemamo nijedan istorijski verodostojan izvor, jer se većina sačuvanih spisa time uopšte i ne bavi, a epska narodna poezija po svojoj prirodi teži poetskom preuveličavanju. Ali izvesni savremeni srpski istoričari su ipak pokušali da do tih podataka dođu posredno. Počev od naučno dokazane činjenice da je u drugoj polovini XIV veka Srbija bila među ređe naseljenim oblastima Evrope, pošto je u vremenu od trista godina između kraja XIII i početka XVII veka prosečna gustina naseljenosti u njoj bila oko 10-12 stanovnika po kvadratnom kilometru, dok je u tom periodu u Italiji i Francuskoj bilo i po 30-35. Na niski stepen naseljenosti je u Srbiji uticao i reljef pretežno planinske zemlje, ali i njen istorijski razvoj. Do ovih činjenica su istoričari došli pregledajući pre svega razne sačuvane crkvene beleške o rođenjima i smrtima po raznim oblastima Raške, kao i prilično detaljne turske poreske deftere o plaćanju danka posle gubitka nezavisnosti. Zatim su poredili s tim procenama i izvesne bolje sačuvane podatke o drugim hrišćansko-turskim sukobima tog doba po Balkanu o kojima se zna više, što ih je konačno dovelo do zaključka da je i broj turskih napadača i broj srpskih branitelja na Kosovu bio daleko skromniji nego što se to u kultnim i ideološki opredeljenim delima, kao i u narodnoj poeziji predstavljalo. Sultan Murat je na kosovsko bojište izveo svoju ordu u kojoj po stručnim analizama osmanskih vojnih mogućnosti u toku druge polovine XIV veka nije moglo biti više od 30.000 ratnika. Verovatno su mu izvestan broj boraca preko tog broja morali da obezbede i neki od njegovih hrišćanskih vazala, ali njihove trupe su mahom korišćene za čuvanje turske komore, jer sultan Murat nije verovao da bi mu oni mnogo pomogli u borbenom okršaju sa svojom jednovernom braćom.

S druge strane, knez Lazar je na bojište mogao da izvede prilično manje snage, jer je njegova kneževina, i pored znatnih proširenja posle rasapa župana Altomanovića, obuhvatala samo jedan deo starih srpskih zemalja, te su savremeni proračuni da se on na Kosovu pojavio s vojskom od desetak hiljada boraca u kojoj su od plemstva s njegovih poseda bili i njegovi srodnici braća Musići, kao i veći broj sitnijih vlasteličića koji su bili njegovi vazali. Tome se moraju dodati i snage njegovog zeta Vuka Brankovića koje, po veličini njegovog poseda na Kosovu, nisu mogle biti veće od oko pet hiljada boraca, a i pomoćne trupe kralja Tvrtka, predvođene vojvodom Vlatkom Vukovićem, u kojima je najviše moglo biti pet do šest hiljada kopljanika, jer je Tvrtko u to vreme, sa ostatkom svojih ratnih snaga, još vodio borbe za osvajanje dalmatinskih gradova. Prema tome, na Kosovu polju se, po utemeljenim istorijskim podacima, sudarila turska orda od oko 30.000 ratnika sakupljenih i iz anatolskog i iz rumelijskog dela carstva sa srpskom vojskom od oko 21.000 boraca sakupljenih iz Lazareve kneževine, kosovskog poseda Vuka Brankovića i bosanskih poseda kralja Tvrtka. U žestokoj i bespoštednoj bici knez Lazar je odlučio da ni po cenu smrti ne odstupi i sudbina mu je to i dosudila.

Među ostalim dilemama oko smrti kneza Lazara u Kosovskom boju ostaje još jedna. To je zapis na mramornom stubu koji je Lazarev sin, despot Stefan Visoki, podigao na tom poprištu posle majskog opela 1397. godine koje je on tamo priredio ocu. Taj stub su Turci kasnije uništili, ali epitaf napisan na njemu je ne samo sačuvan nego je i autorstvo tog teksta od 68 redova bez ikakvih nedoumica pripisano despotu Stefanu Visokom. U poslednjih 12 redova tog prozno-poetskog teksta despot kaže sledeće:

Uhvaćen bi hrabri stradalac

bezakonim agarenskim rukama

i kraj stradanju dobro sam primi

i mučenik Hristov posta

veliki knez Lazar.

Ne poseče ga niko drugi, o ljubimi,

do sama ruka tog ubice, sina Amuratova.

I sve ovo rečeno svrši se

leta 6897, (1389) indikta dvanaestoga,

u petnaesti dan meseca junija, u utorak,

a čas je bio šesti ili sedmi,

ne znam, Bog zna.

U svim drugim postojećim izvorima je zabeleženo da je Bajazit naredio janičarima da kneza Lazara i ostalu zarobljenu srpsku vlastelu poseku, ali ovaj epitaf je dokumenat sastavljen od strane njegovog rođenog sina nešto manje od osam godina posle tog kobnog događaja, te to što je tu napisano stvara kod čitaoca dilemu da li je Stefan Visoki, kome je bilo oko dvanaest godina kada je njegov otac stradao, to zabeležio tačno po načinu kako sam zna da se to dogodilo, ili je i to samo jedan od primera njegovog korišćenja široke poetske slobode u predstavljanju tog kobnog događaja.

(Odlomak iz istorijskog romana Nikole Moravčevića "Knez Lazar Hrebeljanović" koji je nedavno objavljen u izdanju "Arhipelaga")