ZAČETNIK KULTA KNEZA LAZARA: Studija Ksenije Milovanović o književnom delu Danila Banjskog

Tog pipavog i mukotrpnog posla prihvatila se Ksenija Milovanović (1988) koja je na osnovu doktorske disertacije napisala studiju "Začetnik kosovskog kulta", a pre toga na savremeni srpski jezik prevela sabrana dela Danila. Obe knjige objavila je Srpska književna zadruga.

Danilo je sačinio prološka žitija Svetog Simeona, Svetog Save i kralja Milutina, kome je posvetio i "Slovo". Najveći doprinos srpskoj književnosti ali i istoriografiji, dao je kroz "Slovo o svetom knezu Lazaru" koje je nastalo krajem 1392. ili početkom 1393.

- Kao Lazarev savremenik i čest gost na kruševačkom dvoru, Danilo je izneo pouzdane pojedinosti iz kneževog života, čija je tačnost utvrđena kasnijim istoriografskim proučavanjem - ističe autorka.

- Detalje o Lazarovom poreklu i porodici, Danilo navodi hroničarski precizno, a Kosovsku bitku prikazuje više u duhovnoj nego u ratničkoj ravni, donoseći utešiteljsku viziju moralne pobede pravednika. Možemo ga jasno sagledati ne samo kao pisca, već i kao duhovnog poglavara koji želi da ohrabri i osnaži svoj narod. On dostiže najviše uzlete svog stvaralaštva kada nije sputan ograničenošću starijih pisanih izvora, već kada doživljenost pretvara u reči bola i patnje, ohrabrenja i nade, a nekada i vapaja.

Životnost opisanih događaja ne može proći neopaženo čak i kada pisac, usled svoje skromnosti želi da prođe tako. On nije učestvovao u prenosu Lazarevih moštiju već je kao patrijarh dao pristanak da se prenos održi.

Kao i mnogih srpskih srednjovekovnih pisaca i život patrijarha Danila III pun je nepoznanica, jer o njemu nije sačuvano mnogo pouzdanih podataka. Pretpostavlja se da je rođen oko 1350. godine, a zna se da se tri decenije kasnije zamonašio u manastiru Banjska, gde je pisao prološko žitije i "Službu kralju Milutinu", ktitoru tog manastira.

Smatra se da je tada napisao i druga dela, a zajedno sa ocem, monahom Dorotejem, podigao je 1382. manastir Drenču i postao njegov prvi iguman. Posle Kosovskog boja, najverovatnije 1390. izabran je za petog srpskog patrijarha. Naziva se Danilo Treći, jer je treći arhijerej na prestolu Svetog Save koji je nosio to ime, a u nauci je poznat i kao Danilo Banjski prema svetinji u kojoj se zamonašio. Zabeležen je datum njegove smrti, 7. april, ali ne i godina, pa se pretpostavlja da je minuo svetom između 1396. i 1400. godine.

- Sačinivši jedan od najstarijih tekstova o Kosovskom boju i učestvujući u kanonizaciji kneza Lazara, Danilo je postao začetnik i jedan od najznačajnijih utemeljivača Kosovskog kulta. Njegovo "Slovo" predstavlja najizrazitiji primer nastanka kosovske ideologije već u prvim godinama posle Kosovskog boja. Ovo delo, zbog visokog stepena istoričnosti predstavlja jedno od najvažnijih iz kosovskog ciklusa za spoznavanje ideologije srpskog srednjeg veka - zaključuje Ksenija Milovanović.

Lirski i dramski odsjaji

- Iako sva Danilova dela osim "Službe svetom kralju Milutinu", pripadaju epici, u njima su prisutni lirski i dramski odsjaji. Pored izdvojenih stihova koji su nastali kao potreba za zadovoljenjem forme žitija, javljaju se i lirski segmenti koji se prepoznatljivo ističu u "Slovu o svetom knezu Lazaru", molitve, besede i plač prožimaju se lirskim odsjajima uz naglašenu emocionalnost. Određeni delovi "Slova" dobili su dramsku obradu. Beseda srpskih ratnika, ostvarena u horskom kazivanju podseća na antičke drame. Dramski je postavljena i scena Miličinog dočeka Lazarovih moštiju koji prati dijalog između nje i mrtvog kneza - navodi autorka knjige.

Znamenite reči

Na promociji "Začetnika" u SKZ recenzent dr Tomislav Jovanović je istakao da je ova knjiga napisana sa velikim posvećenjem i ljubavlju. Ovakva su dela, naglasio je, retka, a nama neophodna jer je reč o našim temeljima.

- Autorka je vrlo pažljivo iščitala sve postojeće prepise dela Danila Banjskog da bi ustanovila razlike i odredila osnovni tekst na srpskoslovenskom jeziku dat u knjizi. U "Slovu o svetom knezu Lazaru" navedene su čuvene reči da je bolja smrt u podvigu nego život u stidu, koje su inspirisale brojne znane i neznane autore - rekao je Nikola Marinković, glavni urednik Zadruge.