HOD SAVINIM STAZAMA: Knjiga Borisa Subašića o Srbima od Kapadokije do Karpata

Autor naglašava da ga je na ovo putničko istraživanje pokrenula kratka poruka-putokaz koje je učeni monah Domentijan iz 14. veka vešto sakrio u žitiju svoga učitelja Svetoga Save, da je veliki prosvetitelj i putnik hodočastio u Kapadokiju. Kao i na putovanjima opisanim u prethodne dve knjige, autor je otkrivajući Savine staze i hodajući njima iskustveno spoznavao njegove podvige. Istražujući naučnu literaturu o antičkoj Anatoliji, današnjoj turskoj Anadoliji, kojoj pripada Kapadokija on je otkrio brojna svedočanstva romejskih i arapskih izvora o maloazijskim Srbima koje je na prostor ispod Bitinijskog Olimpa od 7. veka u masama kolonizovalo Romejsko carstvo kao graničare.

Glavni grad srpske kolonije u oblasti Gordiji, po njegovim stanovnicima je nazvan Gordoserbon, a svedočanstva savremenika ukazivala su da su se Srbi tokom ratova sa Omejadskim kalifatom raselili do rubova Kapadokije.

Ti fragmenti srednjovekovnih hronika su za putopisca bili putokazi kroz lutanja tokom kojih on beleži kaleidoskopske slike paralenih stvarnosti u kojima žive Balkan i Mala Azija, kao imaginarni kontinent Balkanodolija, a u kojima se neprestano i neočekivano pojavljuju Srbi.

- U Kapadokiji sam upoznao planine koje su bile živi bogovi, vrhove na kojima su se izlegli svi dvoglavi orlovi ovoga sveta, uključujući i našeg - srpskog. Odlazeći u Kapadokiju i vraćajući se iz nje, spoznao sam i nepoznati, anadolijski, deo drugog pokloničkog puta Svetog Save na istok, najvećeg i najdužeg hodočašća koje je izveo neki smrtnik. Fizički, ono je iznosilo minimalno 8.000 kilometara po moru i kopnu tokom oko 19 meseci - kaže Subašić.

- U tvrđavama na planinama Lulon i Taurus dobio sam potvrdu srednjovekovnih hronika i otkrio materijalne tragove maloazijskih Srba, koje su vizantijski carevi od 7. veka masovno kolonizovali u Anadoliju kako bi bili krajišnici i gardisti hrišćanskog Rima na koji je navaljivala prva islamska imperija, Omejadski kalifat - kaže Subašić.

Ti srpski graničari na kapadokijskim planinama, po njegovim rečima, imali su istu ulogu i sudbinu kao nekoliko vekova kasnije njihovi sunarodnici na planinskim granicama Ugarske kraljevine i Habzburškog carstva sa Osmanskom imperijom:

- Uspomene na Srbe sa međa sukobljenih civilizacija Istoka i Zapada docnije su češće brisali hrišćani koje su ti krajišnici branili nego njihovi ratni protivnici.

Žižna tačka svih Subašićevih puteva je Nigde, grad i oblast na krajnjem jugoistoku Turske, gde na masivu Taurusa pronalazi ostatke srpskih tvrđava pored kojih je prošao Sava na svom putovanju u Kapadokiju.

- U podzemnom manastiru na periferiji Nigdea, kraj srednjovekovnog puta za kapadokijsku Cezareju, današnji Kajseri, koji je naš svetitelj nesumnjivo posetio, putnika dočekuje freska Bogorodice Trojeručice. Njoj i današnje tursko stanovništvo pripisuje iste čudesne moći, kakve ima ikona Trojeručice koju je Sava Srpski dobio kao zaveštanje svog duhovnog uzora Svetog Save Osvećenog koji je rođen u kapadokijskoj Cezareji i bio monah u nekom od podzemnih manastira između ovog grada i Nigdea, možda baš u ovome, gde je freska Trojeručice. Uveren sam da je naš Sava hodočastio u Kapadokiju da bi odao počast svom duhovnom uzoru Savi Osvećenom - kaže Subašić.

On je zakružio priču o zaboravljenim srpskim graničarima vrativši se na balkanske Karpate prateći puteve "podunavskog Svetog Save", Hilandarca Svetog Nikodima iz 14. veka, prosvetitelja Vlaške i Moldavije. Poslednji trag krajišnika pronašao je na Putu graničara na masivu Fagraša, planinskoj granici Transilvanije i Moldavije.