GRANICE SRPSKE KNJIŽEVNOSTI: Tekst Deklaracije koja je usvojena na IV interkatedarskoj srbističkoj konferenciji u Tršiću

Zato su granice srpske književnosti istovremeno određene objektivnim svojstvima i njihovim interpretacijama, zbog čega se tokom vremena menjaju uporedo sa predstavom o identitetu srpske književnosti koji je analogan nacionalnom identitetu kao trajanju kroz menjanje: održavanju predstave o istosti predmeta kroz različite promene njegovog smisla.

Današnje granice srpske književnosti kao celine predstavljaju ishod sveobuhvatne interpretacije određenja granica srpske književnosti u posebnim epohama njene istorije.

S obzirom na tradiciju interpretacije razlikovanja srpske od drugih književnosti, u vezi sa savremenim odnosom prema granicama srpske nacije, kulture i književnosti, obuhvataju "celokupni korpus srpske književnosti: narodnu, staru (uključujući i dubrovačku književnost) i novu književnost", kako je navedeno u Deklaraciji o kanonu srpske književnosti na Drugoj interkatedarskoj srbističkoj konferenciji 2021. godine.

JEZIK: Književni i pisani jezici srpske kulture na kojima su pisana dela srpske književnosti utvrđeni su u Deklaraciji o granicama srpskoga jezika na Trećoj interkatedarskoj srbističkoj konferenciji 2022. godine. Tekstovi na bilo kojem od ovih jezika, pisani ćirilicom kao najstarijim tradicionalnim pismom ili latinicom kojom su se kroz istoriju služili Srbi pripadaju srpskoj književnosti ukoliko zadovoljavaju i uslove literarnosti i nacionalnosti.

LITERARNOST: Svojstva literarnosti koja razgraničavaju književnost od drugih diskursa različito su shvatana od XI-XII veka do danas. Današnja predstava o literarnim granicama srpske književnosti oslanja se na tradicije XIX i početka XX veka.

Narodne umotvorine prepoznate su kao književnost u svom specifičnom kulturno-religijskom kontekstu kroz istoriju. Pavle Popović je u Pregledu srpske književnosti izdvajanjem srednjovekovnih pisanih spomenika na srpskoslovenskom jeziku koji imaju književni značaj započeo stvaranje moderne predstave o staroj srpskoj književnosti, čija su dela od tada prestala da budu samo filološki izučavana i započelo je njihovo literarno ispitivanje.

U novoj književnosti problem granica literarnosti posebno uočljivim čine istoriografska dela druge polovine XVIII i početka XIX veka tako pisana da u njima literarni postupci imaju podjednak ili veći značaj nego metode istorijskog istraživanja.

Od druge polovine XIX veka, sa razvojem književnosti, istoriografije i kulture, diferenciranjem žanrova uspostavljena je jasna razlika između književnosti i drugih diskursa.

Za određivanje granica književnosti s obzirom na njenu literarnost presudno je moderno stanovište literarnosti, razvijano od početka XX veka do danas. Ne postoje dela pisana kao književna prema shvatanjima literarnosti vremena u kojem su nastajala, a da su kasnije prepoznata kao neknjiževna, dok je obrnuto čest slučaj - da pisanje koje je trebalo da ima religioznu, istoriografsku ili poučnu ulogu u trenutku kada za tom ulogom prestane potreba nastavi da postoji kao književno.

NACIONALNOST: Predstava o nacionalnosti srpske književnosti izgrađuje se uporedo sa srpskom nacijom-državom, koja je ustanovljavanjem akademske discipline istorije književnosti stvarala simbolički temelj srpske nacije. U nacionalnu književnost uključuju se istovremeno literarni tekstovi na jezicima srpske kulture (kao i oni nastali pre vremena nacija). Današnja predstava o srpskoj književnosti i njenim dijahronijskim i sinhronijskim granicama posledica je odluke utemeljene na interpretaciji razgraničavanja srpske od drugih književnosti tokom njene istorije, sa stanovišta današnjeg shvatanja srpske nacije.

Kao i sve granice uspostavljene odlukom na osnovu nezaključivog niza svojstava, granice srpske književnosti, pa onda i sama srpska književnost kao predmet, ne mogu se potpuno precizno odrediti. Njihova logička neodredivost upućuje na hermeneutičku prirodu granica apstraktnih predmeta. Ona je istovremeno odgovor na krajnosti: bilo na zahtev za nepromenljivošću granica određenih prema arbitrarno izabranim svojstvima, bilo na potpunu relativizaciju i osporavanje mogućnosti razgraničenja zato što taj tip granice nije uporediv sa objektivno postojećim granicama fizičkog predmeta. Sve ovo zahteva skrupuloznost istrajnog rada na očuvanju granica srpske književnosti interpretacijama čija valjanost počiva na vernosti onim osobenostima srpske nacionalnosti uspostavljenim interpretativnom tradicijom, čije bi napuštanje ili menjanje do neprepoznatljivosti, osporilo osećanje trajanja srpske nacije. Granice srpske književnosti zato su granice mogućnosti interpretacije književne prošlosti i aktuelnog stvaranja u kojoj će se njihov smisao menjati, ne menjajući nacionalni predznak.

Srbističke katedre za valjano interpretativno određenje nacionalnih granica srpske književnosti ističu uvažavanje sledećeg:

Jedinstvo srpske nacije, kulture i književnosti bez obzira na državne i regionalne razlike. Razvijajući se od XI-XII veka do danas u različitim središtima obuhvaćenim drugačijim istorijskim okolnostima, zbog čega je dijahronijski i sinhronijski jezički i poetički različita, srpska književnost je policentrična.

Bitna inicijalna određenost srpstva pravoslavljem, koje je od samog početka, od vremena Svetog Save, bilo otvoreno za uticaje sa strane. Sve to odraženo u književnosti podjednako je srpsko, baš kao i različiti jezici i poetike.

Srpska književnost nema pretenzija na obuhvatanje, unutar istih nacionalnih granica, onih zajednica koje su Srbima bliske jezikom i delom narodnih tradicija, ali koje sebe ne određuju kao srpske.

Težnja ka što jasnijem određenju granica srpske književnosti ne radi njenog izolovanja nego radi preciziranja predmeta srpske književnosti kako bi se omogućilo bolje razumevanje njenog odnosa sa drugim književnostima tokom celog njenog trajanja, od pojave usmene i srednjovekovne književnosti uz primanje vizantijskih uticaja, do današnjih raznolikih razmena sa širokim krugom svetskih književnosti i kultura.

Razumevanje pojava dvostruke pripadnosti (poput dubrovačke književnosti i delova narodne književnosti) kao načelne osobenosti interpretativno određenih granica koje u međusobnom dodiru mogu ispoljavati asimetričnost, i kao konkretne osobenosti srpske književnosti stvarane na jezicima koji su, uprkos lingvističkoj identičnosti, drugačije simbolički određeni kao instrumenti nesrpskih kultura.

(Tekst Deklaracije koja je usvojena na IV interkatedarskoj srbističkoj konferenciji održanoj 24. 6. 2023. u Tršiću, koji si potpisale sve katedre za srpski jezik i književnost u Srbiji, Republici Srpskoj i Crnoj Gori, svi pedagoški fakulteti, Matica srpska, Odbor za standardizaciju srpskog jezika, Zavod za unapređivanje obrazovanja i vaspitanja, Institut za jezik i Institut za književnost)