U NJEGOŠU TRAŽIMO OSLONAC: U Budvi, Beogradu i Novom Sadu održane jubilarne večeri poezije u čast tvorca "Gorskog vijenca"

Prvi program Njegoševih večeri započeo u manastiru Podostrogu blagoslovom vladike Joanikija koji je prigodnom besedom otvorio skup pri čemu je oživljen besmrtni poeta Petar II Petrović Njegoš čije delo je osvetljavano iz različitih uglova kao i uticaji na savremenu literaturu i kulturu.

Tema "Istorija u ogledalu poezije" se prirodno nameće upravo u Budvi, imajući u vidu stih koji stoji iznad ulaza u Stari grad Budva: "Pokoljenja djela sude". Njegoš se, kao vladar i vladika, kao što znamo, živo zanimao za istoriju, i ne samo za nacionalnu istoriju, on je sagledavao istorijski kontekst događaja u svetu koji su neminovno imali uticaj i na Crnu Goru, što potvrđuje i svedočenje Ljube Nenadovića o tome da je Njegoš u Italiji pisao Istoriju Crne Gore (rukopis te njegove knjige je izgubljen). Isto tako, imamo u vidu da je predmet "Gorskog vijenca" istoričeskoe sobitije, kako kaže Njegoš, događaj koji je poslužio kao okvir za ovaj spjev, kao što je jedno drugo istoričeskoe sobitije, konkretna epizoda iz istorije Crne Gore, poslužilo kao istorijski okvir za Njegošev spjev o Šćepanu Malom.

Značaj određenog pisca najjednostavnije se meri njegovim prisustvom u savremenoj percepciji, u misaonom iskustvu naroda kome pripada u živoj interakciji sa budućim generacijama. Petar II Petrović Njegoš je više nego prisutan u savremenoj kulturi kako u Crnoj Gori i Srbiji, tako i u evropskim okvirima, u literaturi i nauci koje se njime inspirišu, u njemu traže oslonac i odgovore na krucijalna pitanja čovekove prirode i ezgistencije.

Otac Rafailo, iguman manastira Podmaine, istakao je:

- Njegoš kao tumač, mistagog kosovskog zavjeta, on je morao biti prijemnik kosovskog zavjeta jer drugačije je nemoguće ući u tajnu kosovskog zavjeta, kao nosač tog duha mistično se dojio tom realnošću. Tajna Njegoševog genija je ipak liturgijska i blagodatna kategorija, i njemu samom tajanstvena. On je imao zadovoljene preduslove za isihastički gnostički uvid u tajne bića.

Prof. dr Siniša Jelušić je znalački govorio na temu: "Istorija i pjesništvo: Njegoš iz ugla Aristotelove 'Poetike'".

U svom saopštenju, dr Jelušić promišlja odnos između istoriografske ravni Njegoševog dramskog pjesništva, "Gorskog vijenca" prevashodno, i njegovog metafizičkog značenja, na tragu Aristotelovog uvjerenja ("Poetika", IX glava), da pjesništvo nadilazi istoriografiju i da svojim najdubljim uvidima o biću i suštini, postaje sa-pripadajuća najdubljim tokovima filosofske i teološke misli. Autor zaključuje da pjesništvo Petra II Petrovića Njegoša, u strogom smislu, potvrđuje opravdanost stanovišta glasovitog Stagiranina, s obzirom na to da ono upravo po svojoj filosofskoj ravni pripada najvišim dostignućima do kojih književno mišljenje u svom dugom trajanju dospijeva.

Milutin Mićović, čija je knjiga "Luče u Crnoj Gori", promovisana u okviru manifestacija u Matici srpskoj u Novom Sadu, video je Njegoševo delo, kao sud:

- Narastanje duhovnih i kulturnih konflikata u Crnoj Gori, proizvelo je pojačano čitanje i tumačenje Njegoša, koji je u temelju našeg kulturnog pamćenja. Uočeno je pravilo: kad dođe do pojačane opasnosti za opstanak naroda i našeg kulturnog pamćenja, Njegoš postaje sve prisutniji, sve življi i aktuelniji, kao što je ovih godina u celom srpskom narodu.

Njegošev stih: "Pokoljenja djela sude", s obzirom na duhovni kapacitet celokupnog dela, može se staviti u jedan neočekivan kontekstualni obrt. Njegoševo delo, kao nosilac dubljih istina i božanskih luča, postaje ogledalo i sud našim pokolenjima. Možemo to i sami videti, da oni koji otpadaju ili zaboravljaju obnavljajuću tajnu Njegoševog dela, otpadaju od svog naroda, od onih univerzalnih vrednosti, koje čoveka čine čovekom, i narod narodom.

Pesnik Miroslav Aleksić je naglasio da istoriju jednog naroda ne čini samo ono što o njemu beleži istoriografija kao nauka, oslanjajući se na dokumenta, već i mit i legenda, dakle i narodno predanje. Na primer, za značaj, veličinu pa samim tim i za tumačenje "Gorskog vijenca", nije od presudnog značaja da li je Vuk Mandušić crnogorski ili dalmatinski junak, niti da li je zaista mogao učestvovati u stvarnom ili izmišljenom događaju koji se naziva "istraga poturica". Kao što ni istorijski anahronizmi, proizvoljnosti i izmišljeni likovi (gledano iz ugla istoriografije) koji se mogu naći u narodnim epskim pesmama tu poeziju ne čine manje vrednom ni umetnički autentičnom.

Književni kritičar Gojko Božović se temeljno osvrnuo na odnos istorije i poezije što je drugo je lice odnosa teksta i konteksta. Kontekst ne igra istu ulogu u svakoj pesmi. "Gorski vijenac" je kontekstualizovan u najvećem mogućem stepenu. To je neposredni susret sa istorijskim kontekstom. Mada istoriografija ne potvrđuje da se stvarno odigrao događaj koji je povod "Gorskog vijenca", Njegošev dramski spev je, zapravo, velika sinteza nekoliko istorijskih tradicija. Antička herojstva, dugo trajanje Vizantije, dolazak Turaka na Balkan i u Evropi, obnova i, u mnogo čemu, oblikovanje kosovskog mita - samo su neki od istorijskih sadržaja koji se snažno ucepljuju u tekst speva i u svest njegovih junaka.

Radomir Uljarević je na kraju zaključio, da ako imamo u vidu da je Njegoševa klasična lektira, između ostalog, starogrčka poezija, pronajprije Eshil i Homer, u čijim delima se čita istorija kao u ogledalu, ni Njegoš u svoj svojoj originalnosti nije van uticaja tih grandioznih dela, kao što to nije bila ni sveukupna evropska literarna tradicija, kao što nije van tog uticaja ni istorija ideja, nije ni istorijski okvir kao pozornica na koju i sam Njegoš izvodi svoje junake.

Gorostas po duhu i umni pregalac, Njegoš i danas pokreće na sabranje, kao što vidimo, jer je kroz svoje delo nepogrešivo ocrtao identitet čoveka ovog podneblja i nužnost odbrane svog poseda znajući da će uvek biti onih koji će nasrtati na te tekovine. Ostavio je i putokaze za težnju ka visokim estetskim i etičkim dometima i danas je svetlozarna iskra je u mraku savremenog ljudskog bezumlja koje čoveka svodi na bezobličnu konzumersku masu, na nemorlno i pohlepno biće koje zna samo za sad i ovde. Stoga je okupljanje oko Njegoševih ideja više nego neophodno i lekovito. Manastir Podmaine ili kako ga još zovu Podostrog, raskrilio je svoje dveri učesnicima koji su oživeli duh poete koji je ovde često boravio i pisao "Svobodijadu" i "Gorski vijenac". Vatra u kaminu trpezarije gde je održano slovo o Njegošu budila je jake asocijacije na vatru opevanu u "Gorskom vijencu" pored koje je snaha Milonjića bana rasplitala kosu i tiho tužila za izuzbljenim deverom. Imalo bi se i danas zbog mnogo čega tužiti i neutešno ridati, no reči uvek stamenog vladike da je čoveku borba data kao ontološki smisao, upozoravaju na dostojanstvo i istrajnost. Pravi simbol pobeda nakon borbi je i ovaj manastir, paljen i zapuštan koji danas blista i prima u svoje okrilje, onima kojima je potrebna vera i okrepljenje. Podseća i na trajnost umnih ostvarenja kojima se uspinjemo u potrazi za višim smislom trošne ljudske egistencije kojima nas je upućivao i besmrtni poeta Petar Petrović Njegoš.

UGLEDNI AUTORI

Mnogobrojnoj publici u Biblioteci u Budvi predstavili su se pesnici: Novica Đurić, Miroslav Aleksić, Bećir Vuković, Vera Horvat, Milica Jeftimijević Lilić, Hristo Petreski, Milica Bakrač, Mesut Šenol, Bedrije Filiz Pinar, Milutin Mićović, Radomir Uljarević, Sava Radulović, Dimče Šipnikarovski, a u Narodnoj biblioteci Srbije pridružili su im se predsednik Udruženja književniak Srbije Miloš Janković, Mirjana Bulatović, Dragan Jovanović Danilov, Duško Babić, Sofija Ječina dok su Matici srpskoj nastupili i pesnici Igor Mirović i Selimir Radulović.