OTAC SLIKARA PAJE JOVANOVIĆA PRVI NAPRAVIO FOTOGRAFIJE BEČA: Vršački fotografi kroz dva stoleća obeležili su istoriju cele Srbije
STARI vršački fotografi svojim poduhvatima obeležili su istoriju fotografije ne samo u rodnom gradu, već i na tlu cele Srbije, pa i - Austrije.
Foto Arhiva Tamaša Fodora
Malo je poznata činjenica da je otac čuvenog srpskog slikara Paje Jovanovića, inače vlasnik prvog stalnog fotografskog ateljea u Vršcu, napravio prve fotografije Beča, dok je slikarev rođeni brat Milan bio ugledni dvorski fotograf, koji je ovekovečio čak tri kraljevske dinastije - Obrenoviće, Karađorđeviće i Petroviće iz Crne Gore.
U Vršcu je nastala i prva dagerotipija u Banatu, poznata kao "Vršački portret". Nepoznati autor uslikao je sredovečnu damu u sedećem položaju još 1840, samo godinu nakon što je Luj Dager u Parizu izumeo tu vrstu slike, inače preteču današnje fotografije. U svemu su bili u korak sa mnogo razvijenijim svetom, pa ne čudi što je do 1918. u tom gradu bilo čak 28 fotografa.
"Vršački portret", Foto Arhiva Tamaša Fodora
NAJZNAČAJNIJI među njima svakako su članovi porodice Jovanović. Pajin otac Stevan je 1863. godine, kada su Vrščani kontinuirano počeli da se bave tom unosnom delatnošću, otvorio svoj prvi atelje u današnjoj Sterijinoj ulici, a potom još jedan uz samu zgradu Magistrata. Pre toga je, sasvim slučajno, ušao i u istoriju austrijske prestonice. UGLED Stevan Jovanović, sa unucima, Foto Arhiva Tamaša Fodora
- Krajem pedesetih godina 19. veka, vraćajući se iz Pariza, gde je kupio jednu od prvih proizvedenih kamera, tada neviđenu novinu, Stevan je napravio desetak fotografija Beča.
SKANDAL SA LASCIVNIM SLIKAMA
U PROLEĆE 1911. Vršac je, uz Opovo, bio poprište i pornografskog skandala, koji je poprimio međunarodne razmere. Nemački ministar unutrašnjih poslova ustanovio je da veliki broj kopija fotografija lascivnog sadržaja stiže iz Južnog Banata, o čemu je bio obavešten i njegov mađarski kolega. Nakon opsežne istrage, policija je kod jednog obućara iz Opova i uglednog urednika nemačkog lista iz Vršca pronašla više hiljada ovih fotografija, za koje se ispostavilo da su ih dobijali iz Francuske i Nemačke, a potom dalje slali poštom. Skandal je okončan na sudu.
Fotografisao je delove Bečke tvrđave, kao i jedan drveni most između drugog i trećeg becirka. Ti radovi danas se čuvaju u Muzeju grada Beča, kao najstarije fotografije tog grada - otkriva nam Tamaš Fodor, vršački bibliotekar i autor izložbe "Kulturno nasleđe kroz objektiv starih vršačkih fotografa", koja se trenutno može videti u Gradskoj biblioteci u Pančevu.
SVEDOČANSTVO Najstarija fotografija Gradskog trga u Vršcu, Foto Arhiva Tamaša Fodora
Fodor ističe i da su se sva šestorica Stevanovih sinova, koje je uz dve ćerke dobio iz dva braka, u nekom periodu života uspešno bavili fotografijom. Čak i Paja. "Fotografska revija" je u dva navrata objavljivala njegove radove, što govori da je osim slikarskog imao i talenat za fotografiju, ali taj opus njegovog rada nije temeljno istražen. TRADICIJA U Vršcu je do 1918. bilo čak 28 fotografa, Foto Arhiva Tamaša Fodora
IPAK, najuspešniji od svih njih bio je Stevanov najmlađi sin, Milan Jovanović (1863-1944).
On je 1887. osnovao svoj prvi atelje u Knez Mihailovoj u Beogradu, a 1903. na Terazijama sagradio jedini namenski objekat za potrebe fotografskog ateljea u našoj zemlji.
Najviše izrađivali portrete
U ONDAŠNjIM vršačkim ateljeima najviše su se izrađivali portreti, a onda i grupne i porodične fotografije. Tek u manjoj meri bile su zastupljene fotografije sa raznih događaja i znamenitosti Vršca. Dobar deo tih radova se, osim u porodičnim albumima, čuva i u arhivima vršačke biblioteke i muzeja. Tu se može videti i prva sačuvana fotografija tog južnobanatskog grada, koja je nastala još 1856. godine.
SLAVA Autoportret Milana Jovanovića, Foto Arhiva Tamaša Fodora
Ovekovečio je gotovo sve viđenije ličnosti u Srbiji s kraja 19. i početka 20. veka - od glumaca i književnika do političara i članova kraljevskih dinastija. Njegove portrete i danas koristimo, ne znajući da je baš on bio iza objektiva.
- Bio je jedan od najboljih fotograf-portretista svoga doba. Višestruko je nagrađivan za svoj rad.
Dobitnik je ordena Takovskog krsta i Svetog Save. Ta odlikovanja štampao je i na reversima svojih fotografija, a isticao je i da je dvorski fotograf - dodaje Fodor.
Prvi je u Srbiji uveo i formu fotografske razglednice, na kojima je, osim pejzažnih motiva Beograda, stavljao i portrete javnih ličnosti.