INTERVJU Dr Snežana Polovina: Više od 250 gena određuje da li ćemo biti gojazni
NE postaje se gojazan samo od prekomernog unosa hrane. Na porast broja kilograma utiče i starenje, genetski faktori, poremećena crevna flora, materije iz okoline koje remete endokrine mehanizme, lekovi i povrede međumozga.
Foto Z. Jovanović
U intervjuu, za "Novosti", docent dr Snežana Polovina, internista-endokrinolog iz Multidisciplinarnog centra za lečenje gojaznosti Kliničkog centra Srbije, kaže da postoji oko 30 genetskih oboljenja koja su povezana sa gojaznošću koja je udružena sa mentalnom retardacijom, promenama na pojedinim organima i izmenjenim spoljašnjim izgledom:
- Više od 250 gena je udruženo sa gojaznošću i neki od njih igraju značajnu ulogu i u nastanku dijabetesa tipa 2. Takođe, gojaznost majke pre i tokom trudnoće, visok krvni pritisak i pušenje u trudnoći su povezani sa prekomernom telesnom težinom dece. Gojaznost oca u trenutku začeća deteta utiče na gojaznost deteta u adolescenciji i potencijalno na smanjenje reproduktivne sposobnosti deteta kao i sledeće generacije. Alergijske bolesti u detinjstvu, takođe su udružene sa gojaznošću.
Kako crevna flora utiče na povećanje telesne mase?
- Deca rođena carskim rezom su sklonija gojaznosti zbog prvog naseljavanja creva bakterijama sa površine kože, umesto bakterijama iz porođajnog kanala, koje su veći potrošači energije.
Koje materije iz okoline remete endokrine mehanizme?
- Materije iz spoljašnje sredine, kao što su ftalati, koji se nalaze u plastičnim ambalažama, utiču na sintezu hormona, remete endokrine mehanizme, usporavaju metabolizam i izazivaju insulinsku rezistenciju. Rezistencija na insulin je najčešće posledica prekomernog nagomilavanja telesne masti koja smanjuje osetljivost ćelija na insulin što dalje doprinosi gojaznosti i smanjenju reproduktivne sposobnosti.
Da li endokrine bolesti remete telesnu težinu?
- Od endokrinoloških oboljenja, povećana funkcija nadbubrežne žlezde je praćena nagomilavanjem masti u trbuhu i na licu i vratu. Isti efekat izaziva dugotrajna primena lekova iz grupe kortikosteroida. Smanjena funkcija štitaste žlezde usporava metabolizam i dovodi do zadržavanja vode u međućelijskom prostoru, sve dok se nadoknadom hormoni ne dovedu u referentni opseg.
Kakva je veza između mozga i viška kilograma?
- Povreda glave prilikom koje se ošteti međumozak, u kome se nalazi centar za sitost, uzrokuje nekontrolisani unos hrane. Emotivno "prejedanje" kod osoba koje su nezadovoljne, nesrećne, zabrinute za egzistenciju je čest razlog neuspešnosti održavanja postignutog smanjenja telesne mase. Mentalna oboljenja i neki lekovi koji se koriste za njihovo lečenje, takođe, povećavaju apetit i smanjuju potrebu za kretanjem.
Na koji način se utvrđuje uzrok gojaznosti?
- Prilikom pregleda gojazne osobe uradi se antropometrijsko merenje, utvrđivanje rasporeda masne mase tela i analize metaboličkih i hormonskih parametara u cilju provere postojanja oboljenja vezanih za gojaznost. Merenjem telesnog sastava bioimpedancom ustanovljava se količina mišićne mase koja je glavni potrošač energije.
Ša se u najvećem broju slučajeva izdvaja kao najčešći problem?
- Upravo razlika u količini mišićne i masne mase tela razlog zašto neke osobe jedu manje, a goje se, a druge jedu više i ne menjaju telesnu masu. Dok mišići troše energiju, nagomilana mast je inertna i unesenu energiju dalje deponuje u masnim ćelijama. Postoji naučna disciplina koja se bavi utvrđivanjem veze između genetskog nasleđa i vrste hrane, koja se zove nutrigenetika koja se bavi ustanovljavanjem da li pojedine namirnice više odgovaraju osobama sa određenom genetskom strukturom. Nutrigenetika se razvijala sa ciljem da se ustanovi zašto neke dijetoterapije imaju veći efekat na neke ljude, dok kod drugih ljudi ne dovode do očekivanog smanjenja telesne mase.
Jedinstvena terapija
MOŽE li se gojaznost čiji uzrok nije previše hrane sprečiti ili lečiti?
- Bez obzira na uzrok, dijetoterapija i umerena fizička aktivnost su osnova lečenja gojaznosti, a primena lekova za lečenje gojaznosti ili bolesti koje dovode do nje, kao i hirurško lečenje gojaznosti su sledeći koraci u kontroli ovog hroničnog i složenog oboljenja koje dovodi do metaboličkih, kardiovaskularnih, malignih bolesti i skraćenja životnog veka. Inače, postojanje genetske sklonosti ne znači obavezno pojavu gojaznosti. Istraživanja su pokazala da pravilnom ishranom i fizičkom aktivnošću može da se "nadjača" uticaj genetike i da se smanji insulinska rezistencija. Lečenjem endokrinoloških oboljenja koja uzrokuju gojaznost, smanjuje se telesna masa.
Da li godine neminovno vode do povećanja telesne težine?
- Tačno je da se brzina metabolizma menja starenjem. Posle 40 godine života, dolazi do fiziološkog usporavanja metabolizma, zbog čega unos hrane treba da se smanji za 10 do 20 odsto i da se poveća fizička aktivnost da bi se održala telesna masa. Menopauza, nakon koje prestaje proizvodnja estrogena koji delimično ograničavaju apetit, kod većeg broja žena dovodi do povećanja telesne mase. Kod muškaraca se u tom periodu smanjuje nivo testosterona, smanjuje se količina mišićnog, a povećava količina masnog tkiva.