NEMCI ČUVALI ĆIRILICU OD USTAŠA: Tri vojske su se na početku rata 1941. godine otimale o okupacione zone u Raškoj oblasti

U uspostavljanju upravnog aparata bilo je sporova, sukoba i dvovlašća, a u Novoj Varoši zabeležen je i slučaj da su Nemci štitili Srbe, pre svega upravu i pismo ćirilicu od ustaša?!

O razbuktavanju građanskog i verskog rata i stradanju naroda svedočanstva je objavio dr Milutin Živković u knjizi "Nezavisna Država Hrvatska u Srbiji 1941. - Ustaški režim u Priboju, Prijepolju, Novoj Varoši i Sjenici (april-septembar 1941)".

NEMAČKE snage su bez veće borbe okupirale Stari Ras, a delovi 60. divizije stigli su u Novu Varoš iz pravca Bistrice 30. aprila. Već sutradan došlo je do svađe između pravoslavaca i muslimana oko preuzimanja vlasti, tek formirana Komanda mesta, koju je vodio kapetan Pilc, smeštena je u zgradu Opštine. Nemci su zaveli policijski čas i jednu jedinicu izbacili na Kokin Brod, da čuva prelaze na Uvcu.

Teritorijalne ambicije NDH, koje su se u potpunosti oslanjale na planove iskovane u Beču, prestonici crno-žute monarhije, tokom 19. veka, uveliko su se sprovodile početkom maja. U grad pod Zlatarom prve ustaške okupacione trupe ulaze 5. maja, ali je sa organizacijom opštinskih i kotarskih vlasti u novovaroškom srezu išlo sporije pošto Nemci nisu dozvolili nasilnu smenu funkcionera iz predratnog perioda.

- Uzalud je potpukovnik Stjepan Jakovljević iz Krilnog zapovjedništva više puta pregovarao sa potpukovnikom Velkerom iz nemačke komande. U isto vreme je grupa od 46 viđenijih muslimana u pismu Hakiji Hadžiću, povereniku poglavnika Ante Pavelića za Bosnu, tražila da se u Novoj Varoši uvede uprava NDH, nudeći spisak muslimana koje je trebalo imati u vidu prilikom preuzimanja civilne administracije - ističe autor knjige u izdanju Društva istoričara Srbije "Stojan Novaković" iz Beograda.

POZNATO je da je muslimansko stanovništvo (Prijepolje, Priboj, Nova Varoš) ulazak snaga NDH dočekalo kao oslobodioce, a ne kao okupatore. Nesuglasice između ustaške uprave i nemačkih okupacionih vlasti izazvale su haotično stanje u administrativnom aparatu. Uz stalne pritiske, ustaški režim je preuzeo civilnu vlast koristeći "rupu" nastalu odlaskom nemačkih operativnih trupa, koje su smenile posadne jedinice.

- Ne želeći da bez razloga dodatno kvare odnose sa lokalnim pravoslavcima, nemačke vlasti su većinu šovinističkih naredbi NDH stavile van snage, ili barem otežavale njihovo sprovođenje. Nemački komandant je onemogućio da se izvrši potpuna smena ljudstva. Nemac nije dozvolio ni ukidanje ćirilice, a naredio je da sve škole u srezu počnu sa radom, tako da hrvatske vlasti nisu uspele da ostvare potpunu kontrolu nad prosvetom. U sakralnim objektima SPC nastavilo se sa vršenjem službe. Na kraju su nemačke vlasti, bez znanja Muhameda Tanovića, koji je bilo kotarski predstojnik u Prijepolju, dozvolile slobodnu distribuciju štampe, pa čak i beogradskog "Novog vremena" - piše dr Živković i dodaje:

- Da nije bilo otpora nemačke vojske, te konstantnog pritiska italijanske diplomatije da se Hrvati povuku iz njene okupacione zone, srpski živalj u Starom Rasu bi snašla krvava sudbina slična onoj njihovih sunarodnika iz drugih delova ustaške države.

Posle direktnih pregovora Zagreba i Rima oko pitanja granice, Vlada NDH prihvata staru liniju i 1. septembra 1941. godine vodeći funkcioneri civilne uprave NDH su napustili područje četiri sreza, a 5. i 6. septembra i jedinice. Prvaci muslimanskog naroda ubrzo se približavaju italijanskom okupatoru.