POMAŽU DA SE PRONAĐE SVETINJA DESPOTA STEFANA: Grad Beograd finansiraće arheološka istraživanja na tvrđavi u otkrivanju blaga prošlosti
USKORO počinje velika potraga za najvećom izgubljenom beogradskom svetinjom, srednjovekovnim sabornim hramom Uspenja Bogorodice u kome je čuvana njena čudesna ikona, delo apostola Luke.
Foto B. Subašić / Privatna arhiva
Zamenik gradonačelnika Goran Vesić najavljuje da će grad finansirati arheološka istraživanja čiji je cilj pronalaženje temelja jednog od najznačajnijih hrišćanskih hramova u Podunavlju, koji je obnovio despot Stefan, stvarajući od Beograda srpsku prestonicu početkom 15. veka.
- Skoro da ništa ne znamo o crkvi Uspenja Presvete Bogorodice, čiji je jedini sačuvani ostatak mermernog nadvratnika sa ktitorskim natpisom Stefana Lazarevića, koji je slučajno pronađen 1967. godine. Ako se pronađu ostaci ove bogomolje, to će biti dragocen spomenik i podsetnik na slavnu srednjovekovnu istoriju naše prestonice - kaže Goran Vesić.
OTKRIĆE Deo kamenog nadvratnika crkve pronađen 1967., Foto B. Subašić / Privatna arhiva
Ostaje samo "sitan" problem, gde treba tražiti izgubljenu svetinju? Naučnici već dugo lome koplja o poziciji saborne crkve Uspenja, u kojoj je bilo sedište beogradskog mitropolita.
ARHEOLOZI koji su došli do velikih otkrića primenom novih tehnologija smatraju da treba proveriti sve mogućnosti.
BOGORODIČIN GRAD
U POVELjI za grad Beograd, despot Stefan kaže: "Nađoh najkrasnije mesto od davnine, preveliki grad Beograd, koji je po slučaju razrušen i zapusteo, sazdah njega i posvetih presvetoj Bogorodici".
- Na isti način je i Carigrad, još od samog početka bio posvećen Bogorodici, što nije kao paralela promaklo ni prefinjenom despotu Stefanu niti njegovom učenom biografu, koji je detaljno opisao crkvu Beogradske mitropolije u kojoj se čuvala njena čudotvorna ikona - zaključila je Mirjana Tatić Đurić, istoričarka umetnosti, arheolog i filolog.
- Stranci koji pominju Beogradsku ikonu, smatraju je ne samo čudotvornom, već i delom Sv. Luke.
- Treba uzeti u obzir sve istorijske izvore i najsavremenijim geofizičkim tehnologijama istražiti sve potencijalne lokacije - kaže prof. dr Miomir Korać, direktor Arheološkog instituta.
- Geofizičke metode kojima vidimo šta se skriva u tlu su toliko napredovale da nas brzo vode na pravo mesto, ili na više pravih mesta, kada je reč o značajnim hrišćanskim spomenicima na Beogradskoj tvrđavi. Već u 4. veku Singidunum je verski centar i episkopsko sedište, a taj kontinuitet traje sve do srednjeg veka i ko zna šta sve može biti otkriveno. MISTERIJE Prostor Beogradske tvrđave još je nedovoljno istražen, Foto B. Subašić / Privatna arhiva
Najautentičnije opise despotovog Beograda ostavio je Konstantin Filosof, biograf i očevidac poduhvata Stefana Visokog koji je na ruševinama napravio novu, blistavu srpsku prestonicu.
DRAGUTINOVA MITROPOLIJA
PRVO svedočanstvo da je u Beogradu čuvana čudotvorna ikona Bogorodice, nalazi se u opisu vizantijske predaje u ratu 1071. sa Ugarima: "...vojvoda Nikota noseći srebrnu ikonu najsvetije roditeljice Božije večne device Marije, dolazeći sa velikim mnoštvom naroda predao se..."
Beogradska Bogorodica, sada u srpskoj mitropoliji, se pominje kada Beogradom vlada kralj Dragutin. Arhiepiskop Danilo opisuje posetu njegove snahe Simonide 1315. godine:
"I tako ova blagočestiva idući sa takvom velelepnom slavom carskom, dođe u slavni i sjajni grad Beograd srpski koji stoji na obali Dunava i Save. I tu u velikoj Sabornoj crkvi mitropolijskoj pokloniše se sa umiljenijem čudotvornoj ikoni presvete Bogorodice..."
Despotov zamak se nalazio na prostoru današnjeg platoa oko Pobednika, zaštićen zidinama, a na njega se nastavljao Gornji grad nalik današnjem, Konstantin navodi da se mitropolija nalazila na padini sa njegove istočne strane, prema današnjoj crkvi Ružici.
- To je mitropolija (posvećena) Uspenju Presvete Bogorodice. U blizini beše opštežiće (odn. manastir) (okruženo) vrtovima sa raznovrsnim rastinjem (i drugim) bogatstvima i (darovanim) selima. Tu je stolovao mitropolit beogradski i egzarh svih srpskih zemalja. U vrtovima sačini (despot) crkvu iz osnova posvećenu Svetim Trima Jerarsima kao grobno mesto za arhijereje te crkve...
A sazida (despot) i stranoprijemnicu (prihvatilište) za bolesne i crkvu u njoj posvećenu svetom čudotvorcu Nikoli. (Ona) imaše dobru (i lekovitu) vodu - glasi detaljan prevod Konstantinovog dela prof. dr Gordane Jovanović.
DESPOTOV manastir uništen je 1521. kada su Turci zauzeli Beograd, a kao što napominje zamenik gradonačenika Vesić, 1967. je slučajno došlo do velikog otkrića. Na gomili šuta kraj hamama u Donjem gradu nađen je deo kamenog nadvratnika crkve sa uklesnim ktitorskim tekstom despota Stefana. Ploča je bila ulepljena malterom jer je posle lomljenja korišćena kao građevinski materijal i naučnici nisu znali odakle je dospela u šut.
Ugledni arheolog, nedavno upokojeni, prof. dr Marko Popović, dugogodišnji rukovodilac istraživanja na Beogradskoj tvrđavi, na uzvišenju ispod severnog zida je otkrio ostatke palate. Analizirajući srednjovekovne karte i crteže, zaključio je da je reč o Mitropolijskom dvoru, a da su ostaci hrama, koji se nalazio ispred palate, uništeni prilikom denivelacije terena posle austrijskog osvajanja Beograda.
Geofizičkim istraživanjem tvrđave 2006. su precizno snimljeni isprepletani brojni temelji ispod tla Donjeg grada, ali ne i uzvišenje sa palatom.
Geofizičari su, pak, u istočnom podgrađu snimili brojne ostatke objekata. Na tu lokaciju su i ranije ukazivali neki naučnici pozivajući se na despotovog biografa i turski vojni plan Beograda iz 1492. godine.
- U Beogradu su u despotovo vreme postojale dve velike crkve - smatrala je arheolog Milica Janković, kustos Muzeja Grada Beograda. - Jedna od njih se u to doba naziva još i "gradskom".
Ona je najupadljivije prikazana na crtežu u Donjem gradu. Druga velika crkva je u manastiru i posvećena je Uspenju Bogorodice. U despotovo vreme bila je istočno od bedema...
Po starom kultnom mestu, izgledu na crtežu na svili i crkvi Beograđana u Carigradu ona je mogla biti stara trobrodna bazilika... Ali od opšte slike manastira do stvarnog izgleda Beogradske mitropolije ne može se doći bez arheoloških istraživanja.