HILANDARSKA POVELJA NIJE UNIŠTENA NEGO OPLJAČKANA?! Šta se sve dešavalo sa osnivačkim aktom srpske nacije
HILANDARSKA povelja Stefana Nemanje koja krasi upravo otkriven velelepni spomenik u Beogradu velikom županu, rodonačelniku vladarske dinastije, koju je napisao kao monah Simeon nije samo osnivački akt srpskog manastira na Svetoj Gori, već i autobiografija i politički program na kome se nadalje zasnivala istorija srpskog naroda i države.
Foto ATAImages
Kako za "Novosti" pojašnjavaju stručnjaci za ovo razdoblje, u povelji iz 1198. Nemanja, tada monah Simeon, izlaže sliku svog sveta, u kome je Bog "našim pradedovima i dedovima dao da upravljaju ovom zemljom srpskom". Istoričar prof. dr Vlada Stanković, naglašava i da je Božjom voljom i milošću postao veliki župan i obnovio, utvrdio i proširio dedovinu i osnovao manastir Hilandar, a da staro nije potirao, već je samo dodavao.
- To je njegova autobiografija, istorija Srbije i politički program. Najznačajnije je to što u povelji prvi put srpski vladar kaže da je dobio vlast i državu od Boga, a ne milošću vizantijskog cara! Time se on, srpski narod i država predstavljaju kao plod Božje promisli, koju ne može da ospori nijedna zemaljska sila - kaže dr Stanković.
Profesor otkriva da je ovaj dokument jedinstven u srednjovekovnoj istoriji jer ga piše monah Simeon koji dodeljuje manastiru imanja i privilegije kao svetovni vladar, što je apsolutni unikat u Evropi! Da je Nemanjina osnivačka povelja Hilandara bila temeljni nacionalni akt, potvrdio je i najmoćniji čovek tog sveta i vremena, vizantijski car.
- U povezanoj povelji iz 1198. kojom dozvoljava podizanje nezavisnog srpskog manastira Hilandara, car Aleksije Treći Anđeo, vladar hrišćanskog Rima, precizno koristi termine Srbi i "etnos", narod - objašnjava dr Stanković. - Time su Srbi, prvi put pod svojim imenom, izjednačeni sa Romejima i drugim hrišćanskim narodima. Zato je Hilandarska povelja i osnivački akt manastira i nacije, jer pre nje nema srpske istorije, osim u vizantijskim izvorima. Neopisiv je gubitak Nemanjinog akta ali, srećom, ostali su prepisi i znamo da je u sačuvanoj Hilandarskoj povelji Stefana Prvovenčanog sin doslovno prepisao očeve reči, a unuk kralj Vladislav ih pečatom potvrdio.
ORIGINALNU Nemanjinu povelju sa zlatnim pečatom prvi je pronašao u hilandarskoj riznici, prepisao i objavio 1847. veliki patriota, polihistor i istraživač Dimitrije Avramović. Nju i Miroslavljevo jevanđelje je od hilandarskih monaha na poklon dobio 1896. kralj Aleksandar Obrenović, u znak zahvalnosti što je isplatio ogromne manastirske dugove i tako sačuvao njegov srpski identitet. Kralj je obe dragocenosti poklonio skromnoj Narodnoj biblioteci, pa je dragoceno jevanđelje čuvano u dvorskom sefu. Tokom prevrata 1903. "crnorukci" su ga odneli i gubi mu se trag do 1915. kada je tokom povlačenja otkriveno u prtljagu kralja Petra. Nemanjina povelja je stajala sve vreme u tadašnjoj Narodnoj biblioteci u Kapetan-Mišinom zdanju.
MORALI DA OTKUPIMO NAŠE KNjIGE
DESET srpskih srednjovekovnih rukopisnih knjiga i jedna povelja, koje su pripadale staroj zbirci Narodne biblioteke, a nestale 1914-1915, otkriveno je u Nemačkoj, zahvaljujući holandskom slavisti, profesoru Kristijanu Alfonsu van den Berku. Vlada Srbije je 1970. morala da otkupi te rukopise da bi ih vratila u Narodnu biblioteku.
Opljačkani oktoih, koji je pisao jeromonah Danilo u crkvi Svete Petke u Sirinićkoj župi za vreme cara Dušana danas se nalazi u Univerzitetskoj biblioteci u Harvardu u SAD. Knjigu je ovoj ustanovi 1950. godine poklonio "vlasnik", Imre de Veg, očigledno mađarskog porekla. Iz iste grupe nestalih srednjovekovnih rariteta u Prvom svetskom ratu pronađena je, u novije vreme, u nemačkoj Univerzitetskoj i istraživačkoj biblioteci u Erfrutu (Gota) srpsko Četvorojevanđelje iz prve četvrtine 14. veka, izuzetno svečane i monumentalne kaligrafije, koje je svojevremno u Beograd stiglo kao poklon iz manastira Visoki Dečani.
Ona je već prve noći rata 1914. pogođena austrijskim projektilima, ali Nemanjina povelja je već bila sklonjena. Odmah posle primanja ultimatuma dva sanduka puna srednjovekovnih povelja i knjiga spakovani su u vagon za Niš, kome se izgubio svaki trag! Verovalo se da je to nacionalno blago zauvek propalo, dok posle rata baš ti najdragoceniji rukopisi iz Narodne biblioteke nisu počeli da se pojavljuju na aukcijama i kao eksponati evropskih i američkih muzeja. Do danas ih je 14 vraćeno u Narodnu bilioteku Srbije. To daje nadu stručnjacima da i originalna Nemanjina Hilandarska povelja još postoji.
- Takve stvari retko bivaju uništene, pre sam sklon da verujem da se povelja nalazi u nekoj dobro čuvanoj kolekciji i da će se, kada za to dođe vreme, pojaviti - kaže istoričar umetnosti Dušan Milovanović, najbolji srpski poznavalac riznica Hilandara i ostalih svetogorskih manastira. - Setite se neobične sudbine Miroslavljevog jevanđelja, koje je nekoliko puta prežaljeno, pa se ponovo pojavljivalo.
Zašto je okupatorima u oba rata bila na meti baš pisana srpska baština? Arheografi, među njima i naša sagovornica dr Jasmina Nedeljković, smatraju da je reč o pokušaju brisanja našeg naroda iz istorije:
- Prvi svetski rat je bio za srpski narod istovremeno borba za očuvanje državnosti i identiteta. Udar na identitet sprovođen je kroz pljačku i uništavanje pisanih tragova o postojanju. U tom cilju austrijska vlada je formirala naučnu komisiju sastavljenu od svojih i mađarskih stručnjaka, koja je imala zadatak da izvrši uvid u nacionalno blago srpskih kulturnih i naučnih ustanova, kao i da deo toga izdvoji i odnese u Beč i Budimpeštu. I dok su se vojske borile na frontovima, u okupiranom Beogradu su bile pljačkane srpske arhive i kulturne ustanove. U takvim prilikama treba najpre sagledati i sudbinu srednjovekovnih rariteta Narodne biblioteke u Beogradu, koji su nestali uoči i za vreme Prvog svetskog rata.
O tome svedoči pisana naredba okupacionih vlasti iz 1915. da se srpsko blago iz Narodne biblioteke opljačka i prenese u austrijske, mađarske i nemačke ustanove i zbirke. Jovan Tomić, upravnik Narodne biblioteke je zato insistirao da srpski predstavnici na Mirovnoj konferenciji u Parizu traže da Srbija konfiskuje deo bibliotečkih predmeta iz Pešte i Beča i tako primora Austriju i Mađarsku da vrate naše pokradeno blago. Međutim, na konferenciji nije nastupila delegacija Srbije, već nove zajedničke države u kojoj su bili i dojučerašnji nerijatelji. Sile pobednice je nisu prihvatile i pitanje opljačkane baštine ostalo je u zapećku.
VEROVALO se da su najdragoceniji rukopisi Narodne biblioteke zauvek nestali, a onda se 1933. njenom upravniku obratio nemački knjižar nudeći na prodaju Prizrenski rukopis Dušanovog zakonika, koji se nalazio u jednom od ona dva misteriozna sanduka.
Ukradeni rukopis je na prodaju dao bivši nemački oficir Fon Vilkens i "ispričao bajku" da je mnoge rukopise i arhivalije "spasao iz zapaljenog vagona u Kruševcu i predao okupacionim vlastima", koje su ga za to naivno "nagradile izuzetno vrednim Dušanovim zakonikom". To je bila očigledna laž, ali je ukazivala da sanduci sa dragocenostima nisu uništeni.
ČESTITKA VUČIĆU OD VASOJEVIĆA
UDRUŽENjE Vasojevića uputilo je čestitku predsedniku Srbije Aleksandru Vučiću povodom izgradnje spomenika Stefanu Nemanji.
- Udruženje Vasojevića Nemanjića soj, najveće srpsko pleme, čestita predsedniku Vučiću izgradnju i promociju spomenika Stefanu Nemanji. Otac srpske državnosti, i Sveti Sava, naš su ponos i svetinje srpskog naroda. Vasojevići ove godine otkrivaju hram Stefana Nemanje u Beranama, u Vasojevićima. Živelo Srpstvo, živeli Nemanjići! Sa ponosom i velikim poštovanjem prema svojim precima i potomcima - navodi se u saopštenju koje su potpisali počasni predsednik Udruženja Vasojevića, profesor doktor Milija Zečević, i aktuelni predsednik Udruženja Vasojevića, general-major u penziji, doktor Luka Kastratović.
To su pokazala i docnija otkrića i u samoj Jugoslaviji u njenim zapadnim delovima. Ni odatle se opljačkano blago Narodne biblioteke Srbije nije ni lako, ni rado, vraćalo vlasnicima. O tome je svedočanstvo ostavio dr Vladimir Mošin, načelnik Arheografskog odeljenja sedamdesetih godina prošlog veka:
"Sreća me je poslužila kada sam u Sveučilišnoj biblioteci u Zagrebu pronašao dve rukopisne knjige koje su pripadale zbirci stare Narodne biblioteke u Beogradu".
On je utvrdio da je oba kodeksa pre Drugog svetskog rata ban Ivan Šubašić predao Banskoj upravi u Zagrebu, a ta Uprava zatim Sveučilišnoj biblioteci, u kojoj su se nalazila sve do 1966. kada su najzad vraćena Narodnoj biblioteci Srbije.