POGREŠNA DIJAGNOZA JUGOSLOVENSKE BOLESTI: U kakvom su odnosu Bela knjiga i secesionistički građanski rat u Hrvatskoj

Hrvatska, za razliku od Srbije, ima danas potpuno zaokružen i sistematizovan pogled na devedesete godine i rasturanje Jugoslavije, naročito na svoju ulogu u tim zbivanjima. Zapravo, to gledanje potiče još iz vremena samih tih događanja, ili još i pre, kad je sve to bilo pripremano i planirano.

To je od samog početka njihov čvrst oficijelni stav, koji ima svoju belodano jasnu logiku, objašnjenja i odgovore na sva pitanja, i to bez ikakvih dilema i nedoumica. Bio je to domovinski rat i borba za slobodu, Hrvatska je iz toga, uz pomoć "demokratske Evrope i sveta", izašla kao pobednik, postala je član evropske porodice naroda i tome se više ništa ne može i ne sme prigovoriti!

I sve je to, reklo bi se, zacementirano u istoriju, udžbenike i javno mnjenje, osim što je netačno, okrenuto "naglavačke" i direktno suprotno istorijskoj istini. Jugoslaviju su razbili separatizmi i antisrpski šovinizmi, na čelu sa hrvatskim, a u tome im je više nego pomogla, štaviše u tome je učestvovala i nogama i rukama, Nemačka. Pri tome ni uloga SAD nije bila ni bezazlena ni beznačajna, ali uključenost stranog faktora i njegova koordinacija sa unutrašnjim, kao i motivi i geopolitički razlozi - posebna su tema i priča.

NEMAČKA štampa je, na primer, tih meseci i godina pisala ne samo da je Jugoslavija "veštačka tvorevina", što je bila neka vrsta njihovog lajtmotiva o našoj bivšoj državi, nego i da je "mrtvorođenče" ("Špigl"), pa čak i da je ona "najveća kazna za Nemačku" ("Frankfurter algemajne cajtung").

Hrvatska, međutim, nije bila ni porobljena ni okupirana da bi protiv Jugoslavije vodila "domovinski" i "oslobodilački" rat, šta više, ona je u Jugoslaviji i nastala i dobila teritorije koje bez toga ne bi mogla ni da sanja. Hrvat Broz je tom Jugoslavijom upravljao neprikosnoveno pola veka. Isto toliko vremena su Hrvati išli u JNA i bili njeni vojnici, da bi je devedesetih proglasili okupatorskom i okrenuli oružje na nju...

"Secesija Hrvatske i Bosne, pre toga Slovenije, ocenjena je (u nemačkoj, a potom i evropskoj štampi) kao opravdana težnja ka nacionalnom suverenitetu", pisao je u to vreme nemački publicista Rajner Fine, u hamburškom listu "Dojče agemajne sontagsblat". "Tako su secesionisti koji su izazvali raspad jugoslovenske države postali u nemačkoj štampi i javnom mnjenju žrtvena jagnjad, kojima su Srbi uskraćivali pravo na suverenitet. Nove vlade u Zagrebu i Sarajevu su, međutim, Srbima na svojoj teritoriji davale jedino status građana drugog reda, što je u Hrvatskoj utvrđeno novim ustavom, a u Bosni neskriveno izneto u zahtevima predsednika Alije Izetbegovića 1994. godine. Nastojanje da se Srbi načine građanima drugog reda moralo je skoro neminovno da dovede do sukoba", zaključuje Fine.

"PRAVI pokretač krize u bivšoj Jugoslaviji bilo je srpsko pitanje u Hrvatskoj, pisala je u to vreme nemačka slobodna novinarka i publicista M. Beham (knjiga 'Srbija mora umreti', Berlin 1994). Kada je Hrvatska 25. juna 1991. godine proglasila nezavisnost, srpska manjina u Hrvatskoj ne samo da je izbačena iz hrvatskog ustava, već je osuđena na svojevrsnu prinudnu asimilaciju ili aparthejd. Srbi u Hrvatskoj, koji su bili jedan od državotvornih naroda Jugoslavije, zatražili su političku i kulturnu autonomiju, po istoj logici nacionalnog samoopredeljenja kao i Hrvati. Pod pritiskom hrvatskog nacionalizma, Hrvatsku je, sem toga, dobrovoljno ili prinudno već bilo napustilo na hiljade Srba - prvi talas izbeglica u bivšoj Jugoslaviji. Hrvatsko nacionalno buđenje se konačno poslužilo i simbolima fašističke ustaške države, stvorene pod Hitlerovim pokroviteljstvom, koja je u periodu 1941-1945. likvidirala na stotine hiljada Srba, Jevreja i Roma."

Hanspeter Born, urednik ciriškog "Veltvohea", objašnjavajući zašto su objavili analizu američkog novinara Pitera Bruka o tome da mediji o Jugoslaviji prenose samo jednu stranu, postavlja, između ostalog, pitanje: "Da li se može zameriti Srbima iz Krajine, (kao i bosanskim Srbima, koji su na isti način bili proganjani u svetskom ratu), među kojima gotovo nema nijednog koji u toku sistematskog ustaškog istrebljenja i progona njihovih sunarodnika nije izgubio člana porodice, to što ni pod kakvim okolnostima ne žele više da žive pod hrvatskom šahovnicom?"

PRI TOME pominje glinsku crkvu gde su 1941. godine "ustaški zlotvori zatvorili na stotine pravoslavnih Srba i tamo ih poklali i pobili kao stoku", da bi sada Tuđmanov policijski odred "trijumfalno ušao u Glinu, sastavljen od hrvatskih ultranacionalista, koji su sa naročitim zadovoljstvom ispisivali parole i simbole koji su podsećali na vreme ustaštva, da bi tako izazivali i rugali se ljudima, pretežno srpskom življu koje je tamo nastanjeno". Nema, međutim, sumnje, zaključuje Born, da je u pitanju "zakon krda u novinarstvu kada govorimo o izveštavanju o nekadašnjoj Jugoslaviji. Mnogi su bili skloni da prihvate tezu nekih novinarskih ovnova-predvodnika o srpsko-komunističkoj agresiji protiv naroda Slovenije, Hrvatske i Bosne, koji teže slobodi. Nepomirljivost Miloševićevog režima i ratni zločini koje su počinile srpske jedinice doprineli su tome da novinari prihvate tu tezu i da je takoreći pretvore u dogmu".

U KAKVOM su odnosu ovih nekoliko opaski evropskih novinara koji nisu podlegli "zakonu krda" i Bele knjige, i zbog čega je taj tekst, koji je nastao u Centralnom komitetu Saveza komunista Hrvatske daleke 1984. godine, neobično važan i u izvesnom smislu aktuelan i danas? Zato što je to jedan od poslednjih, ako ne i poslednji, izdanak čitave mega prevare Srba u Titovoj Jugoslaviji. Samo koju godinu posle Bele knjige - nepunih 6-7 godina - Hrvatska je započela secesionistički građanski rat i krenula u razbijanje Jugoslavije. Bela knjiga je bezmalo sva sazdana od srpskih ideoloških i političkih grehova, na čelu sa sveprisutnim velikosrpskim nacionalizmom, dok je u Hrvatskoj, po toj istoj Beloj knjizi, sve u najboljem redu, prava jedna politička idila.

Po tome ispada da su sva zla koja su potekla iz Hrvatske devedesetih godina pala s neba ili došla niotkuda. Da pomenemo, izbacivanje Srba iz ustava Hrvatske kao konstitutivnog naroda, ilegalno naoružavanje, stvaranje paravojske i pripremanje za rat protiv JNA, prodor ustaške ideologije, ali i kadrova u oficijelnu vlast (Gojko Šušak, Ante Beljo i drugi), zastrašivanje Srba ustaškim simbolima, proterivanje i ubijanje (porodica Zec u Zagrebu) i šta sve ne, sa etničkim čišćenjem stotina hiljada Srba i zločinačkim akcijama "Bljeskom" i "Olujom" na kraju. Zapravo, kraja i nema jer je ta i takva politika i danas na delu u Hrvatskoj, prema Srbima posebno.

Srbija koja je po Beloj knjizi bila prepuna antisocijalističkih i antijugoslovenskih pojava, branila je zajedničku državu iskreno i do kraja, iako doduše neuspešno. Ono zašta su autori tog spornog i kontroverznog teksta optuživali i sumnjičili srpsku inteligenciju, bilo je njeno sve izraženije opredeljenje za reformu sistema i demokratske promene. U zapadnoj javnosti Beograd osamdesetih godina zato i figurira kao "kula demokratskog pokreta", a Zagreb kao "kula dogmatizma, staljinizma i titoizma". Bela knjiga, o kojoj se u vreme pojavljivanja vodila burna rasprava, bila je prava ilustracija takvog zapadnog stava. To se, međutim, zaboravlja devedesetih godina, tako da Slovenija i Hrvatska postaju "demokratije okrenute Zapadu", a Srbija zemlja "brutalnog komunističkog režima".

Ne bi se moglo reći da autori Bele knjige svesno i namerno prikrivaju hrvatski nacionalizam i šovinizam, koji je buknuo samo koju godinu kasnije u vidu velikog požara, ali je nesporno da je ta knjiga izraz jedne dugogodišnje doktrine izbegavanja da se Hrvatska suoči s genocidom i Jasenovcem, onako kako se Nemačka, na primer, sučila s Aušvicom i Holokaustom. Odatle i potiče čitava serija zamena teza i tema: da u Srbiji i među njenim intelektualcima i stvaraocima bujaju neprijateljske pojave, a da je hrvatska inteligencija lojalna vlasti i državi - Hrvatskoj, pa onda logično i Jugoslaviji - da hrvatski nacionalizam i šovinizam nije vredan ni pomena, a da je u Titovoj nomenklaturi najopasniji ili jedino opasan po Jugoslaviju srpski, odnosno velikosrpski nacionalizam, te da je opasnost od secesionizma zanemarena u odnosu na unitarizam, centralizam, etatizam i slične pojave i tendencije koje se pripisuju Srbiji i Srbima.

Sled potonjih događanja u Jugoslavi je pokazao da je Bela knjiga uspostavila pogrešnu dijagnozu bolesti od kojih je Jugoslavija "bolovala" i da će je ta velika greška koštati nestanka sa geografske karte, uz brojne ljudske žrtve i velika materijalna razaranja. Te i mnoge druge teške posledice su bile neizbežne, čak i nezavisno od toga da li je ta pogrešna dijagnoza uspostavljena svesno ili po inerciji dogmatske zaslepljenosti Titovom ideološkom nomenklaturom.

MEMORANDUM JE UPALIO SVETLO

Da je "Memorandum" SANU nastao pre Bele knjige, a nastao je tri godine kasnije, svakako bi zapremio prostor u analizi CK SK Hrvatske za još jednu Belu knjigu. Stipe Šuvar je mnogo godina kasnije istakao da su u Beloj knjizi najviše apostrofirani nosioci ekstremnog nacionalizma "neki budući autori Memoranduma SANU", i konstatovao: "Bilo je to vrijeme kad su neki beogradski liberali ugošćavali i tolerisali ljude poput Vladimira Šeksa, a neki zagrebački liberali primali u svoja društva sociologa i filozofa Vojislava Šešelja. Ni oni, dakle, nisu pravili razlike između sebe i tih šovinista i nacionalista, pa zašto onda to spočitavate nama, koji smo upozoravali na ono što je najavljivalo besomučne provale nacionalizma, a onda vodilo u njihove krvave sukobe. Pa makar da smo pri tome u po nečem i griješili".

Može biti da je Šuvar u po nečem u pravu, ali sigurno nije u pravu u oceni "Memoranduma". To je istinit tekst, a istina ne može biti ni nacionalistička, ni šovinistička, ni komunistička - samo jeste ili nije istina. "Memorandum" je, u stvari, upalio svetlo i otkrio neke radnje i neke ljude koji su se godinama, možda i decenijama pripremali za ono što će biti devedesetih. U tom smislu je to jedno koliko dragoceno, istovremeno u vremenskom smislu i zakasnelo štivo, jer kad se pojavio i otrio istinu, više se takoreći ništa nije ni moglo učiniti. Ali, uz tu vremensku dimenziju, istina ima i jednu univerzalnu i vanvremenu - korisna je i značajna kad god se pojavi i otkrije.