NEMANJIĆI KROJILI MODU I TEKSTILNU INDUSTRIJU: Istoričar umetnosti dr Bojan Popović otkriva nepoznatu istoriju odevanja Srba

O tome svedoči izveštaj Teodora Metohita, člana vizantijske visoke državne delegacije, koji krajem 13. veka šalje izveštaj sa srpskog dvora. On zajedljivo komentariše da kralj Milutin ne samo što se odeva kao romejski car, već delove dragocenog ornata poklanja kao da su krpice.

- Činjenica je da su u bogatu Srbiju uvoženi sjajni materijali iz Vizantije i sa Zapada, ali su šiveni i ukrašavani kod nas - kaže istoričar umetnosti dr Bojan Popović, kustos Galerije fresaka Narodnog muzeja. - Neki fini materijali su se proizvodili i ovde, čuvena je bila svila iz Prizrena i drugih delova Srbije. Srbija je tada bila čuveni izvoznik grubih tkanina, koje su se zvale sklavine ili raše, koje znamo i pod imenima bilj, guber, čerga. Korišćene su kao prostirke, cirade, a od njih su pravljene i čuvene kabanice. One su se izvozile i nosile od Islanda do Orijenta.

DUGOGODIŠNjA istraživanja istorije odevanja Srba dr Popović je pretočio u kapitalno delo "Srpska srednjovekovna vladarska i vlasteoska odeća" i otkrio nepoznatu sliku srpskog srednjeg veka.

- Moderni krojački zanat u Evropi je rođen tek u srednjem veku, kada dolazi do revolucionarnog prelaza sa antičke odeće koja se omotavala na šiveni kostim - objašnjava dr Popović. - Srbija je pratila savremene srednjovekovne trendove, pa su Nemanjići utemeljili modu. Prvu modnu kuću je napravila kraljica Jelena Anžujska, kada je pri dvoru osnovala školu za sirote devojke koje su tu učile vez. Tradicija srpskog zlatoveza, čija je produkcija i rasprostranjenost bila ogromna, trajala je do poslednjih izdanaka Brankovića. Komadi iz manastira despotice-monahinje Angeline Branković u Kupinovu bili su cenjeni širom Evrope.

OSNOVNA odeća srednjeg veka bila je košulja od platna, nalik tunici do sredine listova.

- Košulja je mogla da bude težinjava, od konoplje, koja je služila samo za posao na polju, a mogla je biti i fina svilena ili lanena, kod vlastele ili građana - opisuje dr Popović.

Preko nje su vladari i vlastela oba pola oblačili komad odeće koji se prvo nazivao svita, a docnije haljina. Bilo je to svečano odelo iz jednog dela nalik haljini od vrata do peta. Osim što je bila izrađena od najboljih tkanina toga doba, svita je bila bogato ukrašena vezom, koji je označavao hijerarhijski položaj.

- Kod vladara i vlastele svaki komad odeće je insignija - objašnjava dr Popović. - Svite su bile veoma jarkih boja, kojima su vladari i vlastela pokazivali hijerarhijski status i plemenitost, ali sa druge strane, i oholost.

NAJBOLjI izvor informacija o srednjovekovnom odevanju daju freske i minijature iz rukopisnih knjiga, na kojima su i sveci predstavljani u odeći vremena kada su naslikani.

- Freske dokazuju da je Srbija u srednjem veku bila zaista jedina zemlja koja je u svoju kulturu inkorporirala i Vizantiju i Zapad, od arhitekture do odevanja - kaže dr Popović. - Živopisi nam otkrivaju i fine promene u društvu, od slobodnijeg odevanja žena koje se vidi po povećavanju dubine dekoltea, do modifikovanja uniforme tadašnjih vojnika.

Krstaški ratovi su pokazali da je luksuzna svita toliko nepraktična za rat, da je morala da reaguje čak i crkva. Franački biskup Ginter je proklinjao duge haljine na koje su se "zbog mode" krstaši saplitali i ginuli. Tako je započela istorija pantalona.

- Na freskama Kalenića i Resave vidimo svete ratnike koji nose nešto nalik pantalonama, ali to su u stvari njihove preteče, kalce ili bečve - otkriva dr Popović. - To su bile dve zasebne nepovezane nogavice koje su kačene na pojas. Pitanje koje golica maštu je šta se tada nosilo ispod košulje. Naravno da je bilo donjeg veša, ali ne samo zbog hladnoće, jer bez njega nije moglo ni da se trči, ni da se jaše. Tadašnja analogija sa današnjim gaćama je više ličila ne pelene, a gašte ili gaće, naš najstariji odevni predmet koji je sačuvao izvorno ime bile su u stvari - prve pantalone.

KOLASTA AZDIJA

VLADARSKI nemanjićki ukras na sviti, koji niko drugi nije smeo da nosi, bio je "kolasta azdija", dvoglavi orao u krugu. Ovaj simbol "hrišćanskog Rima", kao i način odevanja, srpski vladari su dobili u miraz kada su se orodili s romejskim vladarima.

CRVENA OD CRVIĆA

ZAHVALjUJUĆI tekstilnom srpskom izvoznom artiklu zvanom crvac staro ime sčovensko boje ruj promenjeno je u crvena.

- Intenzivna crvena je bila omiljena u srednjovekovnom hrišćanskom svetu a ime je dobila po crvu - objašnjava dr Popović. - Crvići koji su nastanjivali jednu vrstu hrasta sakupljali su se i sušili i pravila se veoma tražena boja.