IKONOSTASI ZA ŽIVOT SVETINJA: Lazovići iz Bijelog Polja pre dva i po veka ukrašavali srpske hramove od Dečana do Šibenika

Stvarajući na velikoj teritoriji u relativno dugom periodu, od sredine sedme decenije 18. veka, pa do kraja treće decenije 19. veka, u teškim godinama srpskog naroda pod tuđincima, ostavili su veliki broj pojedinačnih ikona i ikonostasa.

Na tragove bogatog nasleđa ukazuje užički istoričar umetnosti Dragiša Milosavljević u knjizi "Slikari Lazovići i njihovo doba", sabirajući dugogodišnje traganje, kao i više istraživača baštine.

- I dalje se najstarijim radovima rodonačelnika slikara Lazovića, popa Simeona, smatraju ikone iz zlatiborskog sela Sirogojno, gde je ostavio zapis na carskim dverima: "Sija dveri izobrazi az grešni zograf Simenon Lazović, ot mjesta Bijelog Polja, Bog da prosti: na 1764" - naglašava Milosavljević.

DVE godine kasnije, pop Simeon obnavlja ikonostas u manastiru Pustinja, kod Valjeva. Sledeće delo je ikonostas crkve brvnare u selu Kućani, zaseok Peta, na planini Murtenici, potpisan 1780. godine. Slikajući ikone, često u praznim i polupraznim hramovima, vraćaju u život niz zapustelih ili porušenih svetinja, poslednji rad oca i sina, pred seobu u Primorje, bio je ikonostas u manastiru Svete Trojice u Pljevljima.

- Na samom kraju 18. veka sele se u Boku kotorsku, prihvatajući neuporedivo veće i komplikovanije poslove od onih koje su radili za skromne bogomolje Starog Vlaha i užičkog kraja. Likovno iskustvo razvijenije i obrazovanije sredine uticaće na njihov rad u kasnijem periodu - zapisao je autor knjige, objavljene u izdanju Muzeja u Bijelom Polju.

VELIKA popularnost koju su Lazovići stekli otvorila im je i vrata Pećke patrijaršije, dok je poslednji zajednički rad Simeona (umro 1814. godine) i znatno talentovanijeg Aleksija, a ujedno i najveći i najznačajniji posao koji su Lazovići izveli - bio na velikim ikonostasima u Dečanima.

Aleksije Lazović slikao je ikonostase i pojedine ikone u Mostaru, Šibeniku, u hramovima Starog Vlaha, zatim ikone i životopis u Maloj savinskoj crkvi, u Reževićima, Podima, Baošićima, Studenici, Mileševi, Kragujevcu, kao i mnoge druge.

- Svojevrsnom labudovom pesmom i krunom njegovog rada mogu se smatrati carske dveri i više ikona iz Nikoljca kod Bijelog Polja, koje je neposredno pred smrt završio. Na porodičnom psaltiru zabeležena je 1837. godine smrt Aleksija Lazovića, "bivšeg ikonopisca srpskog" - kazuje Milosavljević.

LAZOVIĆI su slikali ikone na izvesnim iskustvima vizantijskog ikonopisa, rukovodeći se uglavnom zahtevima crkvenih krugova. Istraživači ukazuju da je od velikog značaja zaostavština u manastiru Nikoljac kod Bijelog Polja. Ovde su crteži svetovnog karaktera, kao deo nekog priručnika, zatim veliki deo listova - pripremljeni ili nezavršeni slikarski predlošci korišćeni u slikanju. To je najveći broj tipova Bogorodice sa Hristom ili crteža Isusa Hrista, starozavetnih proroka, jevanđelista, apostola, arhangela, kao i scena iz Starog ili Novog zaveta.

U nikoljačkoj riznici nalazi se i znatan broj kopija iz štampanih knjiga, koje su dolazile iz Rusije, a zanimljivi su i bakrorezi zapadnog porekla.

KNjIGE OD "BEZBOŽNIH AGARJANA"

BROJNI zapisi sa margina rukopisnih i štampanih knjiga biblioteke u Nikoljcu prikazuju Lazoviće kao kulturne misionare. Oni su otkupljivali crkvene knjige na bazarima Sarajeva, Gusinja i Mostara, šaljući ih u Nikoljac ili drugi hram. Tako, na više mesta, manje poznat član njihove porodice Dimitrije Lazović upoznaje da su knjigu "otkupili od bezbožnih agarjana i priložili u hram Svetoga Nikole, na reci Limu, blizu kasabe Bijelo Polje". U Sarajevu su otkupili minej "ot prokletih agarjana, kada haraše Moravu".