NEMCI DOKUMENTOVALI USTAŠKA ZVERSTVA: Dosijea o zločinima, pronađena u Arhivu Vojvodine, posle pisanja "Novosti" pretočena u potresnu knjigu

U saizdavaštvu Arhiva Vojvodine i Republike Srpske, kao i IK "Beseda" Eparhije bačke, knjigu "Ustaška zverstva", na poziv direktora Arhiva Vojvodine dr Nebojše Kuzmanovića, priredio je ugledni istoričar dr Milan Koljanin. Posle višemesečne analize svakog od gotovo 600 dokumenata iz nemačkog dosijea, Koljanin je odabrao za Zbornik njih 165 i 63 fotografije. Neki od dokumenata bili su iznenađenje i za ovako iskusnog istoričara.

- Reč je nepoznatim spisima u kojima se nalaze mnogobrojni novi podaci koji umnogome dopunjavaju, pa i koriguju našu sliku o događajima u ustaškoj velikoj Hrvatskoj (NDH) tokom prve godine njenog postojanja. Tu su veoma vredni podaci o masovnim zločinima nad Srbima i o ustaškim logorima, uz ostale i o najvećem, Jasenovcu. Oni se odnose na samo osnivanje logora i prvi period njegovog postojanja, pri čemu se pokazuje da je određenu ulogu u osnivanju kampova smrti imala i hrvatska vojska (domobrani) - kaže, za "Novosti", dr Milan Koljanin.

Autor knjige naglašava da se već iz same činjenice da su nemačke policijske vlasti na čelu sa SS majorom (sturmbannfuhrer) dr Ernstom Vajmanom, u okupiranoj Srbiji formirale dosije pod naslovom "Ustaška zverstva", može zaključiti da je politika uništenja Srba bila državna agenda NDH i da o tome nije bilo dileme ni kod nemačkih predstavnika.

- Iz dokumenata u dosijeu se vidi da nemački predstavnici u NDH nisu imali dilemu ni da u toj politici svoje mesto ima i Rimokatolička crkva koja je nastojala da u takvim okolnostima što više prisilno poveća broj svojih vernika - navodi dr Koljanin.

Svedočanstva o zverstvima nad Srbima i Jevrejima, počinjena 1941. i 1942. u logorima u Jasenovcu, Staroj Gradiški i na drugim područjima NDH, kao i okrutnost sa kojom su pod vođstvom ustaša vršena ubistva, prevazilazi sve ono što je dosad zabeleženo u krvavoj istoriji balkanskih naroda. Ljudi su klani kao životinje, lobanje im razbijane čekićima ili sekirama, uterivani su kao stoka u štale koje su zatim paljene.

Fotografija masakriranja sisačkog Srbina Miloša Teslića je svakako jedno od najpotresnijih svedočanstava. Zahvaljujući činjenici da je ova slika dospela u nemački dosije, razjašnjene su i okolnosti pod kojima je Teslić stradao. On se, naime, posle proglašenja NDH sklonio kod poznanika na Kordun, ali su ga ustaše ubrzo pronašle i opljačkale. Pošto mu je data garancija o bezbednosti, vratio se u Sisak, ali u noći između 28. i 29. aprila 1941. godine grupa ustaša ga je uhapsila i ubila ga u strašnim mukama: spaljena mu je koža celog lica, kao i oči i nos. Celo telo mu je bilo u opekotinama, stomak rasečen, delovi utrobe izvađeni, grudni koš presečan, a njegov levi deo nabačen je na glavu žrtve.

Ne zna se ko je autor slike i kako je ona dospela u nemački dosije. Pritom, dugo se pogrešno verovalo da je masakrirani čovek na slici banjalučki episkop Platon.

Pregledom delova dosijea o puštanju 13 zatočenika iz kampa smrti i koncentracionog logora Jasenovac, kao i puštanje oko 100 srpskih žena i dece iz Loborgrada u hrvatskom Zagorju krajem marta 1942, Koljanin je na fotografiji prepoznao dvojicu braće revolucionara, pisca i učesnika Španskog građanskog rata Rodoljuba Čolakovića - Dragu Hadži Čolakovića i Savu Hadži Čolakovića.

Oni su pominjani i u nekim drugim dokumentima, ali ranije istraživače verovatno je zbunjivala odrednica "hadži" uz njihova imena, te Savu i Dragu nisu dovodili u vezu sa Rodoljubom Čolakovićem.

Na oslobađanje 13 zatočenika iz Jasenovca, kao i puštanje srpskih žena i dece iz logora Loborgrad, uticao je major Vajnman. Taj slučaj, smatra Koljanin, pokazuje da su nemački vojni i obaveštajni faktori imali moć da utiču na ustaško vođstvo.

- S druge strane, verovatno je postojala i namera da se donekle ojača politički položaj srpske kvislinške uprave i generala Nedića, koji se i sam zalagao za oslobađanje Srba iz ustaških logora. Određenu ulogu u ovom puštanju svakako je imao i major SS Ernst Vajnman iz nemačke policije u Srbiji (on nije bio šef nemačke obaveštajne službe), na čemu mu se zahvalio komesar za izbeglice Toma Maksimović - ističe na kraju sagovornik "Novosti."

DOGODINE I NA ENGLESKOM

DIREKTOR Arhiva Vojvodine dr Nebojša Kuzmanović otkriva da će Zbornik "Ustaška zverstva" naredne godine, uz pomoć Arhiva iz Republike Srpske i direktora Bojana Stojnića, biti preveden na engleski. Deo nemačkog dosijea odnosi se i na područje RS.

Nemački dosije, podsetimo, deo je ličnog fonda Slavka Odića, nosioca Partizanske spomenice, a u posleratnom periodu službenika SUP-a, generalnog konzula u Torontu, koji se bavio i publicistikom sa akcentom na delatnost obaveštajnih službi. Dve godine posle Odićeve smrti, R. Z. iz Sremske Kamenice, ponudio je taj dosije Arhivu Vojvodine. Otkup i primopredaja izvršeni su 17. oktobra 2008, a zatim je 11 godina dokumentacija čekala da bude otkrivena. To se dogodilo tek pošto je Kuzmanović došao na čelo ove ustanove.