OSTVARENJE IDEALA ILI ISTORIJSKA GREŠKA: Kontroverze oko stvaranja jugoslovenske države
O ČINU jugoslovenskog ujedinjenja postoje brojne kontroverze. Mnogi smatraju da je ujedinjenje bilo "istorijska greška" srpske političke elite, "pogrešna procena" Nikole Pašića, "istorijska zabluda" Aleksandra Karađorđevića, događaj koji nije bio istorijski pripremljen i promišljen.
Kralj Aleksandar
Za druge je pak ujedinjenje bilo "milenijumski prevrat" unutar koga su prostorno prekoračene granice različitih civilizacija, rezultat borbe srpskog nacionalnog pokreta da se svi Srbi nađu u jednoj državi, koja je trajala duže od jednog veka, ostvarenje istorijskog ideala o kome je sanjalo i za čiju se realizaciju spremalo više naraštaja.
Broj spornih pitanja o jugoslovenskom ujedinjenju, podjednako kao i o istoriji jugoslovenske države, uvećavan je na završetku procesa njenog trajanja (1941, 1991) i sa nastupanjem razornih posledica.
O ujedinjenju se pisalo kao o podvali učinjenoj srpskom narodu, nametnutom rešenju, posledici koja je proistekla iz apsolutizovane volje Aleksandra Karađorđevića, metafizičkoj slučajnosti, rezultatu pogrešne politike i usmeravanja srpskih državnih i nacionalnih prioriteta prema severozapadu (umesto ka jugu), izlaženju u susret drugim jugoslovenskim narodima.
Politički, ređe stručni oponenti, jugoslovensko ujedinjenje su vrednovali kao "jedino rešenje", "nužnost", "najbolje rešenje", "istorijsko rešenje". Navedene sporove mogu razrešiti samo nova, temeljna istraživanja i kritičko promišljanje prošlosti na osnovu proverenih i pouzdanih činjenica.