GRANICE DELILE DRŽAVE, NE I NAROD: Istoričar Aleksandar Raković vezama Srbije i Crne Gore u prošlosti
DOK su Srbijom vladale dinastije Obrenovića i Karađorđevića, a Crnom Gorom Petrovići, obe srpske države težile su ka svesrpskom ujedinjenju.
Foto arhiva
Iako su te tri srpske dinastije bile rivalske, i sporile se oko međusobnog prestiža, srpsko jedinstvo se nije dovodilo u pitanje. Nacionalnu svest srpskog naroda oblikovale su vlasti srpskih država, Srpska pravoslavna crkva i intelektualne elite s čitavog srpskog prostora. Između njih je postojala međusobna komunikacija i interakcija. Srbi su nesebično pomagali jedni drugima i nisu marili za granice koje su ih delile. Težili su ujedinjenju koje je nakon pobede Kraljevine Srbije u Prvom svetskom ratu i ostvareno 1918. godine.
Relacije između Srbije i Crne Gore pre ujedinjenja i odnose njihovih naroda ovako sagledava istoričar dr Aleksandar Raković iz Instituta za noviju istoriju Srbije. Upravo je ovo jedan od fokusa njegovog višegodišnjeg naučnog rada, koji je nedavno krunisan knjigom "Crnogorski separatizam". On ne spori da su između dve države u prošlosti postojale nesuglasice, ali kaže da one nikada nisu bile nacionalno obojene.
o Kako ocenjujete odnose Beograda i Cetinja do 1918. godine? Kada su Srbija i Crna Gora u prošlosti bile najbliže?
- Srbija i Crna Gora su do ujedinjenja 1918. bile dve bratske srpske države. Vrhunac ostvarenih bratskih odnosa je upravo čin ujedinjenja Srbije i Crne Gore pošto je Velika narodna skupština srpskog naroda u Crnoj Gori donela odluku da Crna Gora stupi u zajedničku državu sa Srbijom i ostalim Srbima i Jugoslovenima. Ime te skupštine održane u Podgorici 1918. nije bilo nikakva inovacija budući da je Narodna skupština Knjaževine Crne Gore na Cetinju u decembru 1906. većinom glasova donela odluku da se nazove Srpska narodna skupština Knjaževine Crne Gore. Iako je kralj Nikola Petrović imao primedbe na način ujedinjenja 1918. upravo je njegova svesrpska politika utvrdila Crnogorce u tome da su najpre Srbi i da je srpski nacionalni interes iznad državnog interesa Crne Gore.
Proces "hrvatizacije"
o KAKO objašnjavate zagrljaj nove crnogorske politike i Hrvatske?
- Na Cetinju se polako okončava isti proces "hrvatizacije" kakvi su već sprovedeni u Zapadnoj Hercegovini, Dalmatinskoj zagori, Lici i drugde. Prema njihovim pristalicama u Crnoj Gori treba otud zauzeti isti stav kao i prema ostalim dinarskim Hrvatima koji su proistekli iz srpskog etničkog tkiva. Uz Demokratsku partiju socijalista i njene pristalice ostali su na kraju samo Marko Perković Tompson, Domovinski pokret Miroslava Škore, Hrvatska stranka prava (HSP) i Hrvatske oružane snage (HOS). General HOS-a Ante Prkačin je u hrvatskom Saboru održao zaupokojenu konferenciju za štampu posle poraza Đukanovićeve stranke na izborima u Crnoj Gori. Dakle, ostacima Đukanovićevog režima potrebna je i denacifikacija i dezustašizacija.
o U kom istorijskom trenutku su Srbija i Crna Gora bile najudaljenije i šta je uticalo na to?
- Srbija i Crna Gora su bile najudaljenije u naše vreme - tokom vlasti segregacionističkog režima Mila Đukanovića (1997-2020). Međutim, posebno je važno podvući da Đukanovićeva Crna Gora nema nikakve veze sa Crnom Gorom Petrovića. Ova Đukanovićeva državica bila je antidržava Kraljevini Crnoj Gori, a isto tako i antidržava Republici Srbiji. Đukanovićev režim je nastao na tragu "Nezavisne Države Crne Gore" koju su 1941. proglasili italijanski fašisti i crnogorski separatisti bliski Pavelićevom režimu Nezavisne Države Hrvatske. To se proželo s frankovačkim putokazima koji su preko Kominterne ušli u Komunističku partiju Jugoslavije, a čak i ekstremnije u vreme Maspoka ušle u deo Saveza komunista Crne Gore. Upravo su se ta dva tipa totalitarizma spojila u Đukanovićevoj ličnosti. Njegov režim je, posle Pavelićevog, bio najpsihotičnija tvorevina s kojom se suočio srpski narod. Srećom, na izborima 30. avgusta 2020. stvoren je nov okvir za obnovu bratskih odnosa Srbije i Crne Gore. Foto arhiva
o Donedavno smo bili svedoci snažnog izliva, kako ističete, crnogorskog separatizma - planskog inženjeringa ubrzane proizvodnje crnogorske nacije, jezika, pisma, pa i istorije na izrazito antisrpskoj osnovi. Da li su šumovi na vezama između Srbije i Crne Gore u prošlosti na bilo koji način bili nacionalno obojeni?
- Nipošto. I kada je bilo problema između dinastija Srbije i Crne Gore, njihova priroda nikada nije bila nacionalna. Ponavljam, Srbija i Crna Gora su istorijske države srpskog naroda. Reč je, u oba slučaja, o srpskoj državnosti. Nadam se da će Crna Gora s promenom vlasti napraviti čvrstu sponu s tipom državnosti kakvu je imala Kraljevina Crna Gora. Takozvane nacionalno motivisane nesuglasice počinju sa uplivom Maspoka u Savez komunista Crne Gore, a zatim na istom tragu i pojavom Liberalnog saveza čiju je ideologiju 1997. preuzela Demokratska partija socijalista. Vreme vlasti Đukanovićevog režima treba proglasiti domaćom izdajom. To su decenije režimske represije nad jedinom istorijskom nacijom Crne Gore, s ciljem da Srbi budu satrti prema scenariju koji bi bio nalik hrvatskom.
o Pisci i tumači neocrnogorske istorije, pa i sam predsednik Milo Đukanović, često koriste teze o velikosrpskim aspiracijama Beograda ka Crnoj Gori, tihoj okupaciji i nametanju srpstva crnogorskoj autentičnosti. Vidite li istorijsko utemeljenje ovakvih tumačenja prošlosti?
- Ta tumačenja su u vezi upravo s psihotičnim karakterom Đukanovićevog režima, koji je proizvodio "velikosrpske aspiracije" da bi stvorio "crnogorski domovinski identitet". To su Đukanovićeve reči. One su se više nego ikada projavile na nedavnim protestnim skupovima crnogorskih separatista na Cetinju, kada su pevane pesme hrvatskih ustaša.
o Kako vidite budućnost odnosa Srbije i Crne Gore?
- Ostajem pri tome da je najbolji okvir savezna država koju bi činile Srbija, Crna Gora i Srpska. Dakle, ujedinjenje.