PARLAMENTARNI I PRAVNI MEGDAN: Kako su se birali poslanici za Podgoričku skupštinu
ODMAH po završetku Velikog rata, u Crnoj Gori će biti konstituisana Velika narodna skupština srpskog naroda u Crnoj Gori.
Foto arhiva
Kralj Nikola neće biti u blizini zgrade "Duvanskog monopola" u Podgorici, gde je održana, već u izgnanstvu, u pariskom predgrađu Neiju. Predstojao je veliki parlamentarni megdan zagovornika ujedinjenja sa Srbijom, unionista, i onih koji su bili za obnovu Kraljevine Crne Gore i za dinastiju Petrovića, separatista.
Izbori za ovu Skupštinu, koja je poznata i pod imenom Podgorička skupština, održani su 19. novembra 1918. u granicama Kraljevine Crne Gore. Svaka je kapetanija birala po dva, a u krajevima oslobođenim za vreme Prvog balkanskog rata svaki srez je birao po tri poslanika. Gradovi sa manje od 5.000 stanovnika su birali po jednog poslanika, a oni sa više od 5.000 po dva poslanika. Biralo se javnim i posrednim glasanjem, na taj način što bi svaka kapetanija na javnim zborovima izabrala 10 poverenika, srezovi po 15 i varoške opštine po 5, odnosno 10 poverenika. Poverenici iz okruga su na zajedničkoj sednici poimeničnim glasanjem izabrali poslanike za okrug. Overeni zapisnici o izboru poverenika i poslanika dostavljeni su Skupštini u Podgorici. Govorilo se da su to bili najdemokratskiji izbori do tada u Crnoj Gori.
Pregovori o separatnom miru
U AUSTRIJSKIM arhivima ima mnogo optužujućih dokumenata vezanih za ponašanje kralja Nikole i njegovih sinova u toku Velikog rata. To se, pre svega, odnosi na pregovore prestolonaslednika Danila sa predstavnicima Beča u Švajcarskoj, sredinom decembra 1915. godine, o zaključenju separatnog mira. Po tom planu Crna Gora je trebalo da bude proširena na jedan deo Srbije, Dalmaciju i severnu Albaniju. Međutim, druga strana, Austrougarska nije uvažila njegovo punomoćje za takav sudbonosni i veoma značajni dokument.
Mesec dana kasnije, 13. januara 1916, njegov otac uputiće pismo austrijskom caru, moleći ga za "častan mir". Četiri dana potom, 17. januara, ponudio je "bezuslovnu kapitulaciju", do koje je došlo - 23. januara.
Zagovornici prisajedinjenja Srbiji štampali su svoje kandidatske liste i izborne proglase na beloj hartiji, pa su nazvani - bjelašiima, a pristalice dinastije Petrovića i zagovornici Crne Gore kao samostalne države štampali su svoje izborne materijale na zelenoj hartiji, te su prozvani - zelenašima.
Skupština je zasedala od 24. do 29. novembra 1918. godine. Na drugoj redovnoj sednici, 26. novembra, donesene su odluke da se kralj Nikola Petrović i njegova dinastija zbace sa prestola; da se Crna Gora ujedini sa Srbijom u jednu državu pod dinastijom Karađorđevića i potom stupi u zajedničku državu Srba, Hrvata i Slovenaca.
Ovaj čin je za zelenaške tumače prošlosti - velikosrpski teror, ekspanzionizam, militarizam, inkvizicija, tragična aneksija, kojom je na bespravan i nelegitiman način uništena državna samostalnost Crne Gore, njen međunarodni subjektivitet, nacionalna sloboda, identitet i dostojanstvo. Da su Srbi okupatori, asimilatori, eksploatatori...
O odnosu naroda u Crnoj Gori prema odlukama Podgoričke skupštine pokazatelj su i rezultati parlamentarnih izbora 1923, 1925. i 1927. godine na koje su izlazili i bjelaši i zelenaši. Na prvim izborima 1920. nije bilo zelenaške liste. Na teritoriji današnje Republike Crne Gore u ova tri izborna ciklusa bjelaši su dobili 86 odsto, a zelenaši 14 odsto glasova.