PROPAGANDNI POHOD PROTIV SRBIJE: Memorandum SANU nije bio nikakav nacionalni program već celoviti pokušaj odgovora na jugoslovensku krizu

Najdrastičniji dokument - dokaz o tome je, Šuvareva "Bijela knjiga u kojoj su registrovana sva javno izražena mišljenja srpske inteligencije koja, po njegovom mišljenju, odstupaju od vladajuće komunističke ideologije.

Isti ovi revnosni prijavljivači Srbije komunističkom i boljševičkom Istoku, pojavljuju se u poslednjih godina u novoj ulozi - sada prijavljuju Beograd Evropi i Zapadu kao neliberalan i nedemokratski, nepluralistički i staljinistički! Zanimljivo je samo to što se ovo prijavljivanje ponovo vrši u istom obliku - u obliku nove "Bijele knjige". Naime, zagrebački "Vjesnik" u prividnom feljtonu u tuce nastavaka sumnjiči i prepoznaje sve one srpske intelektualce čije su ideje imalo nalik nekoj tezi ili stavu iz Memoranduma Srpske akademije nauka i umetnosti. Ovo svojevrsno "sravnjivanje" srpskih intelektualaca sa tezama iz Memoranduma ima za svrhu njihovu besprizivnu diskvalifikaciju i osudu.

Naravno, ovo "demokratsko" prijavljivanje Srbije svetu parlamentarne i pluralističke demokratije nimalo ne smeta prijavljivačima, da sa "liberalnom", "pluralističkom" i "demokratskom" legitimacijom predlažu da se Savez komunista Srbije isključi iz Saveza komunista Jugoslavije na "paralelnom kongresu SKJ u Zagrebu". Nema šta, u najboljoj tradiciji Kominterne! Red Kominterne, red Austrougarske, red Zapada...

Uz ovo isključenje predlaže se i izbacivanje Srbije iz Jugoslavije! Kao što je poznato nije reč ni o kakvoj šali, već o predlogu koji je nekad ugledni sociolog Veljko Rus izneo u ljubljanskom "Delu".

U ovoj operaciji i pokušaju kompromitacije i prokazivanja koriste se etikete-pojmovi poput "desni radikalizam", "srpski nacionalizam", "srpski fašizam", "recidivi staljinističkog tipa vlasti"..., a tendencije u Srbiji se žigošu, bez ikakvih valjanih osnova, kao "prilog neostaljinizaciji jugoslovenskog poretka"!

ODSKORA se, kao što smo već napomenuli, u ovoj operaciji i propagandnom pohodu sa novom žestinom barata sa Memorandumom Srpske akademije nauka i umetnosti, kao nacionalnim programom srpskog naroda stvarnom i autentičnom programskom osnovnom delovanju srpskog legalnog partijskog i državnog rukovodstva na čelu sa Slobodanom Miloševićem.

Kao što je poznato reč je o dokumentu koji je po odluci godišnje skupštine SANU održane 25. maja 1985. godine, trebalo da izradi komisiju od 16 članova na čelu sa Antonijem Isakovićem i koji bi predstavljao naučno zasnovani i objektivni stav SANU o aktuelnoj društvenoj i istorijskoj situaciji u Srbiji i Jugoslaviji. Piratskim postupkom "Večernje novosti" su 24. i 25. septembra 1986. godine objavile deo radne verzije ovog dokumenta i izvršile njegovu brutalnu ideološku diskvalifikaciju. Nastala je već poznata politička afera i rad na prednacrtu (radnoj verziji) ovog dokumenta nije nastavljen.

U ovom slučaju radilo se o običnoj krađi, o metodu neovlašćenog oduzimanja i pravljenja afere koji je ispod nivoa minimalnih i elementarnih građanskih pretpostavki življenja. Akteri ovog piratskog poteza dobili su zvanje "zaslužnih idejnih boraca", a na osnovu dva-tri citata iz Memoranduma i njegove interpretacije, akademici SANU su postali "nedićevci", "četnici", za njihovu svest se ustvrdilo da "ne seže dalje od one "četničkih koljača", upoređivani su s "četničkom emigracijom", postali su "ljudi bez dela".

Tako je kod nas uz kompromitovan naziv intelektualac dodata još sramnija konotacija uz zvanje - akademik. U znak odmazde legalni organi Srbije su u suštini bojkotovali stogodišnji jubilej ove izuzetno značajne institucije srpskog naroda.

Vanredna skupština SANU održana u decembru 1986. godine zauzela je u povodu Memoranduma i svega oko njega dostojanstven i krajnje osnovan stav.

"Prvo, Skupština je tajnim glasanjem dala poverenje Izvršnom odboru Predsedništva i Izvršnog odbora, kao i podršku zaključcima Predsedništva i Izvršnog odbora od 21. oktobra 1986;

drugo, Skupština ocenjuje da je delovanje Predsedništva i Izvršnog odbora u slučaju tzv. Memoranduma u skladu s odlukama Skupštine od 25. maja 1985. godine i sa zakonskim propisima. Ujedno, Skupština predlaže Predsedništvu da razmotri mogućnost i nađe odgovarajuće puteve daljeg rada, na izvršenju zadataka sa Skupštine od 25. maja prošle godine;

treće, Skupština, takođe preporučuje Predsedništvu da i dalje razvija, saradnju sa drugim jugoslovenskim akademijama na rešavanju suštinskih problema naše društvene zajednice;

četvrto, izražavajući neslaganje sa načinom na koji je ceo slučaj oko tzv. Memoranduma tumačen javnosti, Skupština predlaže Predsedništvu da ispita odgovornost onih koji su omogućili da ovakav nedovršen dokument dospe u javnost i izazove neželjene posledice;

peto, Skupština, na kraju, izražava spremnost da se između Akademije i društveno-političkih institucija prevaziđu trenutne teškoće i nesporazumi i da se obostrano nađe način za nastavljanje plodonosne saradnje u korist naše zajednice u celini."

U DELU javnosti Hrvatske sa posebnim intenzitetom i simptomatičnom učestalošću poteže se optužba da je zvanična politika Srbije u "službi strategije SANU", a da je "takozvani Memorandum Srpske akademije nauka i umjetnosti kao izraz nacionalističke zaslepljenosti i euforije, kao sintetičko izražavanje srpskog nacionalističkog ocenjivanja kriznih prilika u Jugoslaviji" postao "osnovom službene politike koja se samosvjesno hoće nazvati antibirokratskom revolucijom". Po mnogima Memorandum je poslužio kao "interni materijal vrebajućeg uma ideologijskog pogona službene politike i kao moćan oblikovatelj javnog mnjenja prvenstveno u SR Srbiji", štoviše "pravno nepostojeći tekst, kojega se formalno svi odriču, u međuvremenu se postupno i nezadrživo potvrdio kao sukonstitutivna osnovica djelotvornog nacionalnog programa".

Sami stavovi Memoranduma se, po principima najdogmatskije ideološke kritike, tretiraju kao esencija nacionalizma. Osnov za prepoznavanje srpskog nacionalizma zastupnici ove ideološke kritike pronalaze u onim formativnim dokumentima i onoj političkoj praksi koja predstavlja ozbiljan raskid sa avnojskim projektom Jugoslavije i koja je sistematski ustoličana od polovine šezdesetih godina da bi svoj eruptivni vrhunac doživela u prvoj polovini sedamdesetih godina. Ona se danas želi sakralizovati kao brionska Jugoslavija. Poznato je da je po tim kriterijumima i po tom modelu političkog mišljenja, vladanja i ustrojstva Jugoslavije svaki pokušaj ispoljavanja bilo kakvog interesa srpskog naroda - sušti nacionalizam. Otuda za prokazivanje bilo koje inicijative kao srpske nacionalističke nije potreban nikakav argument osim ideološkog, onog koji ima svoju apriornu vrednost i koji se ne mora ni na koji način dokazivati. Dokazi i ako se prilažu nisu od neke naročite važnosti. Obično se uzima neki malo drastičniji iskaz ili se vešto montiraju citati i prave proizvoljne interpretacije.

MADA je reč o ideološkoj kritici i upotrebi ideoloških argumenata u diskvalifikaciji onoga što bi moralo podlegati razložnoj stručnoj dijaloškoj raspravi ona ima sasvim opipljivu i krajnje utilitarnu osnovu. Ovaj ideološki sklop i sistem počiva na vrlo opipljivim ekonomskim interesima koji tek u poslednje vreme postaju potpuno prepoznatljivi i kristalno jasni. U svetlu nekih prezentiranih ekonomskih pokazatelja postaje jasno zašto je samosvešćenje srpskog naroda malo i ima tolike protivnike i zašto su oni delovi Memoranduma koji govore o položaju Srbije naišli na tako žestoku osudu i grubo etiketiranje čitave Srpske akademije nauka i umetnosti.

Recimo, u 1988. godini Srbija je jedina u Jugoslaviji zabeležila povećanje fizičkog obima proizvodnje, ali je i pored toga na kraju obračunske godine konstatovano da ima najveće gubitke. Gotovo polovina tih gubitaša nastala je zbog jeftine električne energije (oko 560 milijardi) koja je služila kao energetska osnova proizvodnje u drugim republikama, Srbija je, takođe, mada sama nerazvijena, izdvojila za nerazvijene oko 72 odsto vlastite akumulacije ili 455 milijardi. Cene industrijskih proizvoda bile su u Srbiji niže od jugoslovenskog proseka za 0,5 odsto, dok su za isto to vreme, primera radi u Sloveniji porasle za 19,4 odsto. Odliv društvenog proizvoda iz Srbije je znatno iznad jugoslovenskog proseka. Ovome se moraju dodati razni oblici prelivanja, katastrofalni uslovi razmene, razne nenormalnosti u vezi sa izvozom. Ako tome dodamo i probleme u vezi sa agrarom i proizvodnjom hrane i njihovim tretmanom u federaciji postaje jasno da se poslednjih decenija, vrši sistematska i sistematična eksploatacija Srbije.

Memorandum je svojevremeno ukazao na ove pojave, probleme i tendencije. Vreme je pokazalo, da su mnoge tvrdnje i konstatacije i više nego tačne i osnovane. Neophodno je stoga bez okolišenja izvršiti dezideologizaciju svih otvorenih pitanja. Danas nije vidljiv nijedan valjan razlog zbog koga bi se civilizacijske i osnovne državno-pravne i ekonomske kategorije, poznate i vladajuće u svetu i svetskoj istoriji, kod nas suspendovale i oglašavale nevažećim i neprimerenim, a sve zbog običnog ideološkog normativizma i emitovanja isprazne ideološke poželjnosti. Neodrživo je da jedan poželjan ideološki prefiks menja državno-pravnu, ekonomsku i civilizacijsku suštinu svetski prihvaćenih i važećih sadržaja, kategorija i pojmova.

Memorandum ukazuje "na snagu političkog voluntarizma", "dezintegraciju jugoslovenske privrede", "na konfederaciju koja je institucionalizovana poslednjim Ustavom iz 1974. godine", na "tvrdi ustav", probleme "veta i jednoglasnog odlučivanja", na "ideologiju koja u prvi plan stavlja nacionalnost i teritorijalnost", a kao alternativa se ističe "demokratski integrativni federalizam", ukazuje se na neodrživi "monopol vlasti jedne vladajuće partije... Kritikuju se otvorene i prikrivene namere da se grade nuklearne centrale i traži se ukidanje verbalnog delikta... itd.

Jasno je da se ovde ne radi ni o kakvim iznenada samoniklim idejama iz bilo kog papira i dokumenta, već da je reč pre svega o ozbiljnoj tekovini javnog i dugogodišnjeg upornog rada kritičkog mišljenja u Srbiji. Reč je o težnjama i idejama kritičke inteligencije koje su uglavnom formirane u žestokoj opoziciji prema vladajućem birokratskim strukturama. Vlast je, kao što je poznato, naročito u Srbiji, vodila računa pre svega o poltronskom dodvoravanju, o svom održavanju, a ne o interesu vlastitog naroda i građana Srbije.

POČEV od kritike samih naznaka "novih" ustavnih rešenja s kraja šezdesetih godina i "Kritičkog razmatranja vladajuće ideološke koncepcije u nacionalnoj politici" Dobrice Ćosića, pa preko borbe protiv ustavnih amadmana sa samog početka sedamdesetih godina, srpska kritička inteligencija, studenti i profesori Beogradskog univerziteta su se borili i protiv nedemokratske suštine Ustava iz 1974. godine i protiv autoritarno nametnute neravnopravnosti Srbije stvorene ovim istim ustavnim rešenjima. Zbog ovog istrajnog protivljenja plaćana je izuzetno velika cena. Bilo je progona, zabrana, izbacivanja s fakulteta, pa i zatvorskih kazni. Dugogodišnja borba srpske kritičke inteligencije može se u vremenu raspoznati po izričitim traženjima da se ukine verbalni delikt, da se puste politički zatvorenici, da se uvede pravna država, da se uspostavi politička demokratija u SFRJ itd. Nikako, prema tome, nije reč samo o nekoj nacionalnoj inteligenciji, već o višeglasnim vrlo šarolikim strujama i opredeljenjima od liberalnog do levičarskog usmerenja. Shodno tome, na javnoj sceni nisu nikakvi nacionalisti niti pak samo oni intelektualci koji misle na nacionalnom tragu i u nacionalnom ključu već veoma šarolika duhovna i politička struktura. Ako danas u Srbiji možemo govoriti o nekoj vrsti "rehabilitacije" istaknutih inteletualaca i uopšte obnovi duhovnog života, onda nikako ne možemo govoriti da je tu reč o nekakvoj nacionalističkoj ili tradicionalističkoj inteligenciji.

Otuda ideološka operacija po kojoj svaka ideja, koja se nalazi u memorandumu, samim tim postaje ideološki neprihvatljiva, predstavlja više nego providan manevar. Po tom usmerenju dovoljno je neku od ideja ili teza koje su u opticaju u javnom životu pronaći u Memorandumu SANU pa do ona bude obesnažena, a njena se neosnovanost i ne mora ni na koji način dokazivati. Ona se, tobože, podrazumeva...

...U POMENUTOM "Vjesnikovom" feljtonu u vezi s Memorandumom i srpskim nacionalizmom se postupno dovodi sve veći broj srpskih intelektualaca, političara, književnika i njihovih dela. Cilj je neprikriven - treba novom "Belom knjigom" prokazati i optužiti gotovo celu kritičku inteligenciju Srbije za vinovnika i zastupnika nacionalizma.

...Ali, nije dakako, više reč samo o Memorandumu... nego je reč o tome da se mnoga dostignuća, saznanja, ideje i istine do kojih je došla srpska kritička inteligencija i javnost, a u poslednje vreme političke strukture Srbije žele prokazati i obezvrediti kao nacionalističke i usmerene na razbijanje Jugoslavije. Pukim mehaničkim pronalaženjem neke ideje u tekstu Memoranduma automatski se želi ustvrditi da ona nema nikakvu valjanost. Memorandum je na taj način postao lakmus papir za proveru moralno-političke podobnosti neke ideje. Isto važi i za potpuno egzaktne podatke, činjenice, naučno ustanovljene i verifikovane istine... Ukoliko se nalaze u Memorandumu one ne postoje - to je jedno od uporišnih "logičkih" mesta propagandne kampanje.

U toj kampanji se ...previđa da Memorandum nije nikakav nacionalni program srpskog naroda već celoviti pokušaj odgovora na krizu. To je na pomenutoj vanrednoj skupštini SANU istakao akademik Kosta Mihailović rekavši da je "preovladalo gledište da jedan pogled na krizu ne bi trebalo opterećivati programima budući da svaka ocena ne konstatuje samo kako jeste, već i podrazumeva kako treba da bude.

Odluka Komisije da se ograniči na viđenje krize nije značila negiranje potreba izrade programa kao posebnog dokumenta, potpuno nezavisnog od Memoranduma. Ko bi, kako i kada radio takav program, da li u okviru naučnih ili državnih ustanova, odnosno njihovoj međusobnoj saradnji, to je bilo pitanje o kojem bi tek trebalo raspravljati. U prilog izradi ovakvog programa rečeno je "da Srbija od Garašanina nije imala svoj nacionalni program, a od Svetozara Markovića niko nije razmatrao srpsko pitanje".

Moralo bi se, takođe, znati da srpski narod nije nikakav "papirnati narod", koga pokreće ne znam kako valjano, pametno i relevantno napisan papir. Na njegovo pokretanje mnogo više utiče ugroženost njegovih osnovnih interesa i odazivanje na izazove vremena i na baštinjenje određene istorije i tradicije... Memorandum SANU je samo jedan od elemenata tog procesa. Njime se ne da ni sve objasniti u srpskoj nacionalnoj i političkoj situaciji, a još manje se može bilo šta diskvalifikovati.

(Izvodi iz teksta "Da li je Memorandum srpski nacionalni program" specijalno izdanje "Duge" jun 1989)