STARI SOLUNAC SPASAVA MOST: Završne operacije za oslobođenje prestonice
U PERIODU od 16. do 19. oktobra težište borbi je ponovo preneto van grada. Rešeni da se po svaku cenu probiju u grad i pruže pomoć svojoj posadi, Nemci su se pregrupisali i u borbu uveli još svojih snaga.
Foto Dokumentacija “Novosti” i “Borbe”, Vikipedija, Muzej Srbije.
Na terenu oko Smederevskog druma, oko Boleča i pod Avalom, Nemci su pružali veliki otpor. Iz tog razloga, iz gradskih uličnih borbi su bile izvučene dve brigade i dve udarne divizije i jake snage Četvrtog sovjetskog korpusa.
Svojom ubitačnom vatrom dejstvovao je jedan odred „kaćuša“, izazivajući paniku u neprijateljskim redovima. Istovremeno je i sovjetska avijacija bombardovala kolone nemačke motorizacije na Smederevskom drumu. Ovakva situacija je još više otežala izvođenje operacija za oslobađanje Beograda, jer su borbe u gradu vođene istovremeno sa dejstvima za likvidaciju grupa koje su se nalazile južno i jugoistočno od Beograda. Ipak, u žestokim borbama tokom 18. i 19. oktobra, nemačka vojska je bila zaustavljena i uništena na prilazima Beogradu. Takođe je zaplenjena i velika količina naoružanja i opreme.
Uporedo sa ovim borbama, u gradu su se nastavljale ulične borbe nesmanjenom žestinom, naročito u Nemanjinoj ulici, u rejonu Železničke stanice i Savskog mosta, na Terazijama, ispod Kalemegdana i na Čukarici. Krajem dana, 18. oktobra, Nemci su bili sabijeni na uzan pojas uz desnu obalu Save.
Ojačana sovjetskim tenkovima, 3. proleterska brigada je zajedno sa jedinicama 236. streljačke divizije u napredovanju ka Dunavu, likvidirala jak nemački otpor u zgradi Prve muške gimnazije i zauzela električnu centralu na obali reke. I pored sve većih gubitaka, nemački vojnici se nisu predavali i borili su se za svaku ulicu i zgradu. Prva proleterska brigada osvojila je zgradu Narodnog pozorišta i Ratnički dom (danas Dom Vojske Srbije). Osma crnogorska brigada 1. proleterske divizije je tokom 17. i 18. oktobra prodirući u pravcu Kalemegdana, zajedno sa jedinicama Crvene armije došla do palate „Albanija“.
Foto Dokumentacija “Novosti” i “Borbe”, Vikipedija, Muzej Srbije.
Tokom noći 19-20. oktobra, jedinice 1. proleterske divizije i 4. gardijskog mehanizovanog kor- pusa započele su borbu za Kalemegdansku tvrđavu, gde su se u međuvremenu prebacili ostaci nemačke odbrane sa Velikog Vračara i električne centrale. Posle artiljerijske pripreme u kojoj su učestvovali i jurišni brodovi Dunavske ratne flotile Crvene armije, zajedničkim snagama osvojeno je i poslednje uporište nemačke odbrane Beograda - Kalemegdanska tvrđava. Tu su se ubrzo sreli komandant 1. armijske grupe general-lajtnant Peko Dapčević i komandant 4. gardijskog mehanizovanog korpusa 3. ukrajinskog fronta general V.I. Ždanov.
NEMCI SVE RUŠE
IAKO je Beograd oslobođen, životi građana su i dalje bili ugroženi. Naime, Nemci su još 15. oktobra 1944. godine, pre konačnog povlačenja iz grada, formirali specijalnu grupu koja je imala zadatak da minira ili zapali veće državne i privatne zgrade. Uspeli su da razore 14 zgrada, a 45 teže da oštete. Oštećene su zgrade Klasne lutrije i starog hotela “Makedonija” u Vasinoj ulici, a u miniranoj stambenoj petospratnici koja se nalazila uz zgradu Klasne lutrije, poginuo je veliki broj stanara. Oko Univerzitetskog parka zapaljeno je više zgrada, kao i u Ulici maršala Pilsudskog (danas Tadeuša Košćuška), Zmaja od Noćaja i na Pozorišnom trgu (danas Trg republike). U toku povlačenja Nemci su uništili i druge zgrade, među kojima Radio stanicu, Ruski dom, Prvu mušku gimnaziju, đačku trpezu na Tašmajdanu, Javnu berzu rada u Štrosmajerovoj, Narodnu banku. Zapaljene su zgrade Ministarstva finansija, Novinsko-izdavačkog preduzeća “Vreme” i druge. Slična sudbina zadesila je i mnoge privatne zgrade na Dedinju, Senjaku, Čukarici, Ba novom brdu i u okolini Kalemegdana. Mnoge zapaljene zgrade nisu izgorele.
ZA TO VREME, u ranim jutarnjim satima oslobođena je i Glavna železnička stanica.
Preostale namačke snage, jačine oko 1.600 vojnika, pomoću šest brzih čamaca prebacile su se na levu obalu Save. Kada je i poslednji nemački tenk prešao Savski most, pukovnik Jugenfeld je naredio da se već ranije minirani most poruši. Iako je izvršeno paljenje električnih vodova, do eksplozije nije došlo, čak ni u drugom pokušaju. Naime, most je spasen neverovatnom hrabrošću i umešnošću učitelja Miladina Zarića, koji je stanovao u njegovoj blizini, u Karađorđevoj ulici br. 69. Neposredno pred početak borbi za Beograd, Zarić je primetio da nemački vojnici dovoze ka mostu pakete sa eksplozivom. Kao inženjerski oficir učestvovao je u oslobodilačkim ratovima 1912-1918. Godine 1912. je sa svojim vojnicima osvojio most na Šemnici u Makedoniji, ne dozvolivši neprijatelju da ga uništi. I sada, videvši da se priprema miniranje Savskog mosta, odlučio je da spreči njegovo rušenje. Dok su se u rano jutro, 20. oktobara, pod udarima jedinica Crvene armije i NOVJ, nemački vojnici povlačili, iza poslednjih od njih preko mosta je išao Zarić. Uz stubove mosta bila su pričvršćena eksplozivna punjenja, međusobno povezana električnim provodnicima. Zarić je inženjerskim ašovom presekao provodnike. Nemački vojnici koji su se nalazili na suprotnoj obali verovatno su mislili da je to jedan od njihovih minera. Zahvaljujući požrtvovanju starog učitelja most je bio spasen. Za ovaj izvanredan podvig Miladin Zarić bio je odlikovan jugoslovenskim i sovjetskim odlikovanjima.
Pošto je inžinjersko-minerska četa 13. gardijske mehanizovane brigade razminirala most, počelo je prebacivanje jugoslovenskih i sovjetskih snaga na levu obalu Save. Prebacivanje je izvršeno pod jakom nemačkom artiljerijskom vatrom i napadima iz vazduha. Energičnim napadom razbijene su nemačke snage na prilazima Zemunu i na Bežanijskoj kosi. Iako su se nemačke trupe uporno branile, kako bi omogućile povlačenje svojim preostalim jedinicama i organizaciju nove odbrambene linije u Sremu, Zemun je bio oslobođen 22. oktobra 1944. godine.