STRADALIM SRPSKIM HEROJIMA DOSTOJNA OBELEŽJA: Posle 96 godina konačno obnovljeno vojničko spomen-groblje u Sofiji
DOSKORO oronulo, sa napuklim pločama i pokidanim ukrasnim lancima, Srpsko vojničko groblje u Sofiji dobilo je, posle 96 godina, novi izgled.
Privatna arhiva
Ministar kulture Nikola Selaković, koji je inicirao restauraciju u vreme dok je bio ministar za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja, obišao je ovog vikenda završne radove.
Groblje praktično postoji još od 1918. godine, kada je bilo ograđeno bodljikavom žicom, sa velikom ulaznom kapijom, i grobovima obeleženim drvenim krstovima. Pošto nije bilo čuvara, već posle pet godina sasvim je zapušteno i gotovo da više nije ličilo na groblje.
Prvi put je obnovljeno zahvaljujući našem pesniku i diplomati Milanu Rakiću, ambasadoru u Sofiji 1921-1927. On je prikupio podatke o pokopanima i, na njegov zahtev, Ministarstvo vera je u julu 1926. odobrilo poslanstvu 100.000 dinara "za uređenje i održavanje naših vojničkih grobalja u Bugarskoj". Na novi zahtev poslanstva od 24. februara 1927, "za podizanje spomenika i kosturnice" u Sofiji, Ministarstvo vera odobrilo je još 45.000 dinara. Urađen je novi plan groblja i spomenika i radovi su izvedeni tokom 1927.
Napravljena je spomen-kosturnica za 450 tela, i pločama sa imenima stradalih heroja, poginulih u balkanskim ratovima 1912. i 1913. godine i pomrlim u ropstvu između 1915. i 1919. To, novo groblje otvoreno je svečano na Vidovdan, 28. juna 1928, ali ga je od tada izgrizao zub vremena.
- Srpsko vojničko spomen-groblje jedna je od parcela na sofijskom groblju Orlandovce, na kojoj su sahranjeni poginuli u balkanskim ratovima i pomrli u zarobljeništvu tokom Prvog svetskog rata - kaže za "Novosti" Željko Jović, bivši ambasador Srbije u Bugarskoj.
Posle okupacije Srbije u Velikom ratu, zarobljene su na hiljade srpskih ratnika i odvedeni u Austrougarsku i Nemačku, ali i Bugarsku, gde su raspoređeni po logorima. Ubrzo je deportovano i na desetine hiljada civila, oba pola i svih uzrasta, upućenih na prinudni rad. I ratni zarobljenici i civili korišćeni su za gradnju puteva, mostova i pruga, radili su u rudnicima, kamenolomima, fabrikama, na seoskim gazdinstvima, na seči šume... Živeli su u nehumanim uslovima, spavali najčešće u sklepanim drvenim barakama, neretko bez kreveta. Nosili su rite i bušnu obuću.
Po dolasku u Bugarsku, svi su upisani u evidencione knjige i dobijali su zarobljeničke lične karte. Prema srpskim arhivskim izvorima, u Bugarskoj je u ropstvu bilo oko 80.000 osoba svih uzrasta, a umrlo je oko 15.000. Privatna arhiva
Ova zemlja je i danas puna obeleženih i neobeležnih srpskih grobova, koji su se nekad nalazili na više od 38 lokacija.
- Srpsko vojničko spomen-groblje u Sofiji je memorijalni kompleks, koji se prostire na 12 ari zemljišta. Sa spoljne strane je ograđeno zidom od kamenih blokova, koji je obnovljen, kao i kapija. Rekonstruisane su i spomen-ploče, posejana trava. Ostalo je još da se malo oplemeni rastinjem i da se restaurišu slova sa imenima stradalih. Radi se i na naknadnom ustanovljavanju i proveri imena žrtava, koja bi eventualno kasnije mogla da budu dodata - kaže Jović.
Ulazna staza, koja vodi do centralnog dela groblja, pruža se do spomenika i grobnica. Spomenik je podignut 1927. godine i rad je beogradskog arhitekte Dušana Mirosavljevića. Na njemu je uklesano: "Ovde počivaju SRPSKI HEROJI poginuli 1912 i 1913 g. i pomrlim u ropstvu od 1915 do 1919."
- Duže vreme smo pokušavali da obnovimo groblje, ali iz proceduralnih razloga to se desilo tek ove godine - kaže Jović. - U tome je umnogome pomogao Nikola Selaković, dok je bio ministar za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja. Sigurno je da srpskih kostiju ima širom Bugarske, ali sem ovog groblja u Sofiji, postoji još samo jedno obeleženo srpsko vojnčko groblje u Dobriču, sa sedam imena.
Svakog 11. novembra, na Dan primirja u Prvom svetskom ratu, članovi diplomatskog kora i bugarski zvaničnici polažu ovde vence. Pored srpskog, tu se nalazi i nemačko, britansko, rumunsko, francusko i italijansko groblje.
MINIMALNA SREDSTVA
OD 1937. do 1940. godine ondašnja Jugoslavija izdvajala je minimalna godišnja sredstva u iznosu od 5.000 ili 10.000 dinara za sećanje na Srbe stradale u Bugarskoj. Tim novcem je vojničko groblje u Sofiji održavano i uređivan parkovski prostor pred Vidovdan, kada su odavane počasti palima.
- Naša delegacija je naročito ponosna s obzirom na herojstvo naših predaka, koji su živote dali za slobodu, pravdu i moderne vrednosti na kojima danas počiva svet, a Srbija je dala ogromne žrtve spram ukupnog broja stanovnika - konstatuje Jović.
Budući da je groblje u nadležnosti bugarskih institucija, od njih su i dobijene dozvole za restauraciju, da bi danas izgledalo, kako kaže bivši ambasador, "na ponos svih nas i cele Srbije".