DOSITEJEVA KUĆA, POSLOVNA ZGRADA "Novosti" istražuju: Koliko naš narod u dijaspori čuva svoje kulturno blago

Da nije samo u Evropi takva situacija, pisali smo u prethodnom broju, gde smo naveli da je baština srpske dijaspore i preko okeana, takođe, zapuštena. Istraživanjem u Americi bavili su se profesori Filološkog fakulteta Aleksandar Milovanović i Jelena Vujić, a istraživanja su sada proširena i na Stari kontinent.

Tako je ovaj fakultet u okviru projekta HerCuLIS, koji je odobrio i finansira Fond za nauku Republike Srbije u okviru programa "Identiteti", poslao tim stručnjaka u Beč da sagledaju stanje srpske kulturne zaostavštine.

Zašto baš u prestonicu Austrije? Pa, malo je koji grad u Evropi bio domaćin znamenitim Srbima, kao što je to bio Beč u koji su se naši sunarodnici doseljavali tri i po veka unazad. Među njima su bili i velikani srpske kulture koji su u 19. veku tu živeli i stvarali: reformatori jezika Dositej Obradović i Vuk Karadžić, veliki pesnici Branko Radičević, Laza Kostić, Njegoš...

U kakvom je danas stanju jezik na kome su pisali, ali i druga njihova ostavština, za "Novosti" pojašnjava Biljana Ristić, istraživač-saradnik na Filološkom fakultetu u Beogradu i jedna do članica tima koji se bavio ovim poslom. Ona je obišla pripadnike naše zajednice, razgovarala sa njima i prikupljala podatke o upotrebi srpskog jezika, njegovom očuvanju, održavanju veze sa Srbijom, dostupnosti kulturnih i ostalih sadržaja na srpskom jeziku... Posetila je i zgrade u kojim su boravili znameniti Srbi tog doba:

- U blizini Švedenplaca sam obišla kuću u kojoj je živeo Dositej Obradović, to je danas poslovna zgrada, a spomen-ploča na ulazu, podignuta pedesetih godina dvadesetog veka, svedoči na nemačkom jeziku da je tu "dugo godina živeo i radio ovaj pisac i reformator srpske kulture". Na adresi Razumovskigase je spomenik Vuku Karadžiću poklon grada Beograda gradu Beču iz 1989. godine, na kome su na srpskom i nemačkom jeziku podaci da je "veliki reformator srpskog jezika živeo u Beču gde je stvorio svoja glavna dela".

Na zgradi iza spomenika nalazi se se spomen-ploča Vukovoj kćerki Mini, koju je 2021. godine postavilo Austrijsko srpsko kulturno društvo "Vilhelmina Mina Karadžić". Na zgradi Saborne crkve Svetoga Save nalaze se, takođe, sa podacima na srpskom i nemačkom jeziku spomen-ploča Savi Mrkalju "filologu, pesniku i reformatoru srpske ćirilice" i spomen-ploča Petru Petroviću Njegošu koju je 1963. godine podigao Glavni odbor Srpske pravoslavne crkevene opštine Svetog Save. Postoje i dve spomen-ploče sa podacima samo na nemačkom jeziku na zgradama u kojima su umrli Branko Radičević i Laza Kostić. Te zgrade danas imaju drugačiju namenu, a osim informacija na spomen-pločama na njima nema drugih tragova ni ličnih predmeta ovih znamenitih Srba koji su tamo proveli deo života.

Osim kuća čuvenih Srba, predmet istraživanja bile su i knjižare koje, između ostalog, prodaju knjige na srpskom jeziku, na ćirilici i na latinici. Takođe, bavila se istraživanjem drugih aspekata kultrunog života i saznala da postoje amaterska pozorišta u kojima glume ljudi sa naših prostora, kao i brojna društva, na primer Kulturno i sportsko društvo "Bambi", koje je osnovano 1973. godine. Naša sagovornica imala je priliku i da prisustvuje multimedijalnoj izložbi umetnice poreklom iz Srbije u galeriji Das Weisse Haus u centru Beča.

Inače, opšte je poznato da posebnu pažnju naša dijaspora poklanja crkavama, pa je gošća sa Filološkog fakulteta posetila sve četiri srpske pravoslavne crkve u Beču: Sabornu crkvu Svetoga Save koja je najstarija srpska crkva u Austriji, Crkvu Vaskrsenja Hristova, Hram akatista Presvete Bogorodice i Crkvu rođenja Presvete Bogorodice koje pripadaju Eparhiji austrijsko-švajcarskoj Srpske pravoslavne crkve, Arhijerejskom namesništvu za istočnu Austriju.

- Jutarnje i večernje službe se odvijaju na srpskom i nemačkom jeziku - kaže Biljana Ristić. - Crkve su izuzetno važna mesta za naš narod u Beču jer, pored duhovnog povezivanja, imaju i veliki značaj za njegovo svakodnevno fizičko okupljanje, ali i održavanje veze sa maticom Srbijom. U crkvama se, pored bogosluženja i svečanih proslava velikih praznika, održavaju časovi veronauke, probe i nastupi crkvenih horova, letnje muzičke škole za decu i omladinu, organizuju se posete srpskih crkvenih velikodostojnika, predavanja na srpskom jeziku, projekcije filmova i promocije knjiga.

Deo crkvenih prostorija koristi SPKD "Prosvjeta" Austrija za svoju Mrežu srpskih dopunskih škola, gde deca mogu da uče naš jezik i ćirilicu, istoriju i kulturu i one izgledaju kao bilo koja učionica u našim školama, sa klupama, tablom, slikama Svetog Save i Vuka Karadžića, pesmama na srpskom na zidovima...

- Imala sam priliku da vidim crkvene biblioteke i arhive, koje su dragocene riznice podataka o bečkim Srbima - napominje naša sagovornica.

Ona je obišla groblja na kojima počivaju ili su počivali Srbi.

- Groblje Svetog Marka, gde je Vuk Stefanović Karadžić počivao od 1864. godine, kada je umro, do 1897. godine, kada su njegovi posmrtni ostaci preneti u Beograd je zatvoreno za sahrane još sedamdesetih godina devetnaestog veka, a danas je pod zaštitom države i predstavlja svojevrstan muzej gde izbledela slova na spomenicima u debeloj hladovini stoletnih stabala svedoče i o našoj prošlosti - priča naša sagovornica. - Levo od glavnog ulaza naišla sam na prostrani deo gde je sahranjivano pravoslavno stanovništvo i brojne spomenike gde su na ćirilici, uz Vukovo, ispisana imena i drugih nama znanih i neznanih Srba i Srpkinja iz osamnaestog i devetnaestog veka, trgovaca, arhitekata, neimara. Prestanak sahranjivanja na groblju Svetog Marka poklapa se vremenski sa otvaranjem Centralnog bečkog groblja 1874. godine, na kome se nalaze i srpski grobovi, ali su dominantno grupisani u delu koji se zove još i Srpsko odeljenje. Imena i tekstovi na srpskim spomenicima su ili samo na srpskom jeziku, ćirilicom odnosno latinicom, ili je reč o kombinaciji srpskog i nemačkog jezika.

Sva građa o srpskoj kulturnoj zaostavštini u Beču koju je prikupio tim Filološkog fakulteta biće sistematizovana, što će, kaže nam Biljana Ristić, doprineti boljoj i preciznijoj vidljivosti našeg jezičkog i kulturnog blaga u ovom gradu, koje je sada rasuto po arhivama, bibliotekama, javnom i privatnom prostoru.