POTRAGA ZA MASOVNIM GROBNICAMA: Posle 80 godina počinju istraživanja najvećeg gubilišta u tadašnjoj okupiranoj Srbiji, u Jajincima
PRVI put, osamdeset godina od oslobođenja Beograda i završetka Drugog svetskog rata, najveća masovna grobnica na području tadašnje okupirane Srbije biće istražena. Za danas je najavljen početak najsavremenijih geofizičkih (geomagnetnih, geoelektričnih i georadarskih) istraživanja u okviru Spomen-područja "Jajinci", u Beogradu.
Foto "Fejsbuk"
Pored Muzeja žrtava genocida, u istraživanja su uključeni stručnjaci Centra za nove tehnologije "Viminacijum", koji deluje pri Arheološkom institutu SANU. Cilj je, kažu u Muzeju, da se konačno utvrde precizne lokacije masovnih grobnica u okviru ovog najvećeg pojedinačnog gubilišta u našoj zemlji.
- Navedena istraživanja biće realizovana i na osnovu preporuka dobijenih od saradnice našeg Muzeja, arheologa dr Džili Kar, redovne profesorke Univerziteta u Kembridžu, ujedno vodećeg stručnjaka u svetu u oblasti forenzičke arheologije Drugog svetskog rata - kažu u Muzeju. - Radi očuvanja dostojanstva mesta ukopa više desetina hiljada nedužnih žrtava, biće primenjene isključivo metode nedestruktivnog istraživanja terena. Reč je, pre svega, o primeni savremenih geofizičkih metoda prilagođenih arheološkim potrebama, uz korišćenje vrhunskih geodetskih uređaja (optičke i GPS totalne stanice) za globalno satelitsko i zemaljsko pozicioniranje. Na ovaj način svi podaci registrovani na terenu postaju deo jedinstvene baze podataka, što omogućava sagledavanje svakog novog rezultata u znatno širem arheološkom i istorijskom kontekstu. FOTO: Arhiva novosti
Kako je objašnjeno, primena geofizičkih metoda zasnovana je na posmatranju varijacija fizičkih polja terena koji se ispituje.
- S obzirom na to da je uglavnom reč o niskom intenzitetu registrovanih anomalija nekog fizičkog polja (gravitacionog, magnetskog, električnog, elektromagnetskog i dr.), potrebni su i savremeni sofisticirani instrumenti koji mogu da izdvoje takve pojave - kažu u Muzeju. - Današnji stepen razvoja instrumenata i IT opreme omogućava primenu različitih metoda u okviru istraživanja i sagledavanje velikog prostora u relativno kratkom vremenskom periodu.
Kako kažu, zahvaljujući multiperspektivnim analizama podataka moguće je prepoznavanje materijala sadržanog u zemlji uključujući i onaj humanog porekla, bez potrebe sprovođenja arheoloških iskopavanja.
Istoričar Milan Koljanin, iz Memorijalnog centra "Staro sajmište", pozdravlja akciju istraživanja terena i kaže da bi nešto slično trebalo uraditi i na celom području Sajmišta, gde je do sada istražen samo Nemački paviljon. Procene su da je u Jajincima ubijeno oko 68.000 ljudi, pa čak i do 80.000. Dr Milan Koljanin
- Tačan broj se ne zna, jer je od novembra 1943. do 1. aprila 1944. Zonderkomanda 1005, koja je uništavala tragove zločina u celoj Evropi, sprovela identičnu akciju i u Jajincima, Jabuci i stratištu Bagljaš, u Zrenjaninu. Nemački oficiri i podoficiri angažovali su logoraše iz banjičkog logora i sa Sajmišta, da iskopavaju leševe i spaljuju ih. Najverodostojnije svedočenje o tome šta se dešavalo ostavio je jedan od tih logoraša, Dušan Drča, koji je objavio sećanja, 1947. godine. Do sada još nisu nađeni primarni dokazi iz nemačkih arhiva - kaže Koljanin.
On dodaje da se posle spaljivanja pepeo dodatno usitnjavao u prah i deo je, prema svedočenjima, odvožen na Čukaricu, na rukavac Save, i tu prosipan. To je izazvalo pravu "zlatnu groznicu", jer su ljudi kopali po pepelu, tragajući za ostacima dragocenosti. Broj potencijalnih žrtava u Jajincima izračunat je na osnovu svedočenja logoraša o broju dnevno iskopanih i spaljenih zemnih ostataka.
PROSTOR ZA KUSTOSE I ČUVARE
VLADA Srbije je 21. septembra 2023. donela odluku da Muzeju žrtava genocida prepusti na brigu Spomen-područje "Jajinci" i od tada je održan niz sastanaka radi ubrzanog preuzimanja ovog nepokretnog kulturnog dobra. Iz Muzeja podsećaju da je ovaj memorijal dugo bio izložen devastiranju, vandalizmu, uništavanju, a poseban problem bile su divlje deponije i neadekvatno odlaganje komunalnog otpada. U toku je izrada projekta rekonstrukcije objekta u okviru Spomen-područja, koji će tokom ove godine biti transformisan u prostor za kustose i pripadnike čuvarske službe.
Žrtve su najčešće dovožene iz banjičkog i logora Staro sajmište, uključujući i nešto manje od 7.000 jevrejskih žena, dece i starih, ubijenih u "dušegupki", ali i iz drugih gradova u Srbiji. Zato se, prema Koljaninovim rečima, ne poklapaju evidencije onih koji su zvanično prošli kroz banjički logor (24.000) sa brojem stradalih.
- Biće dragoceno ako se nađe bilo šta od materijalnih tragova, bez obzira na veliku akciju uništavanja na kraju rata. Kolikogod da su nacisti uništavali, ipak nisu uspeli da unište sve, pa smo posle rata imali ekshumacije na Bežaniji, Jevrejskom groblju u Zemunu i u Sremskoj Mitrovici. Neprocenjivo bi bilo da se istraži i celo područje stratišta Donja Gradina, u RS, gde je beogradski Geomagnetni zavod već radio probna istraživanja, kao i područje Jasenovca - kaže Koljanin.