TRAGOVI KARAĐORĐEVOG UBISTVA VODE U LONDON I BEČ: Uloga masonskih organizacija u Prvom srpskom usta

Moderno slobodnozidarstvo - na koje će se ugledati ove oslobodilačke organizacije - proisteklo je iz takozvanog radnog masonstva. To su bila bratstva koja su pored verske imala i socijalnu dimenziju jer su se bavila negovanjem siromašnih i bolesnih članova i njihovih porodica. Bratstva graditelja, klesara su bila bratstva sastavljena od najmobilnijih zanatlija šesnaestog veka jer su gradili crkvena zdanja po celoj zemlji. U tom klesarskom esnafu postojale su dve grupe majstora - slobodni zidari i sirovi majstori. Prvi su bili izuzetni stvaraoci, arhitekte, umetnici koji su klesali slobodno kamenje praveći velelepne lukove, stubove nosače, kupole. Drugi su imali zadatak da samo obrađuju kamen.

Međutim, tokom vladavine engleskog kralja Edvarda VI, trećeg monarha iz dinastije Tjudor (vl. 1547-1553), bratstva su 1547. godine ukinuta tako da ubrzo dolazi do stvaranja tajnog Društva slobodnih zidara. Ali kako vremenom klesarski esnaf počinje da gubi na značaju, a klesara biva sve manje - dolaskom novih tehnologija, novih vrsta majstora itd. - početkom osamnaestog veka u Londonu su aktivne samo četiri lože.

U londonskoj krčmi "Kod guske i roštilja" 24. juna 1717. godine ujedinjenjem ove četiri lože nastala je prva velika loža u svetu, Velika loža Engleske i "konačno je radna masonerija preobražena u intelektualnu masoneriju". Već 1730. godine postojalo je pedeset loža.

SUŠTINU slobodnog zidarstva - kako navode dvojica njegovih možda ponajboljih poznavalaca, Kristofer Najt i Robert Lomas - izneo je mislilac Dimitrije Mitrinović (1887-1953) - "zaverenik, prorok ili propovednik" - iako nije bio mason, u svojoj studiji "Slobodno zidarstvo i katolicizam u Novom poretku" kaže: "Slobodno zidarstvo je izraz hrišćanstva u poslednjih 2.000 godina".

Elem, slobodno zidarstvo, šta god ko mislio o njemu, imalo je nemerljiv uticaj na razvoj čovečanstva ne samo XVIII i XIX veka.

Da pomenemo samo dva događaja, dva dokumenata, koji su u svetu izazvali tektonske poremećaje a koji su masonsko delo.

Prva je američka Deklaracija o nezavisnosti objavljena 4. jula 1776. godine. Odbor od pet članova bio je zadužen da pripremi Predlog deklaracije. U njemu su bili Tomas Džeferson (1743-1826), Džon Adams (1735-1826), Bendžamin Frenklin (1706-1790), Robert Livingston (1746-1813) i Rodžer Šerman (1721-1793) - svi masoni.

Od 56 prvih potpisnika Deklaracije 51 su bili masoni - od kojih je samo jedan katolik, dok su ostali bili protestanti.

Drugi dokument u čijem su stvaranju masoni, ovog puta francuski, imali odlučujuću ulogu, bila je Deklaracija prava čoveka i građanina, najvažniji akt Francuske revolucije usvojen od strane Ustavotvorne skupštine 26. avgusta 1789. godine.
Ova Deklaracija o pravima čoveka i građanina, kao i američka Deklaracija o nezavisnosti, jeste dokument univerzalnog karaktera.

Ako se zna da je u Francuskoj neposredno pred Revoluciju radilo 700 loža, onda ne treba da čudi saznanje da su masoni tokom XIX veka igrali odlučujuću ulogu "u konstituisanju građanskog liberalizma".

* * * * * * * * * *

Grčka heterija traži srpskog Vožda u svoje članstvo

SRBI će se sa masonerijom susresti u Austriji. Prvi Srbi za koje se pouzdano zna da su bili članovi masonskih loža, kaže Zoran D. Nenezić, jesu "peštanski pravoslavni paroh Đorđe Milivojin, austrijski vojskovođa srpskog porekla Pavle Davidović, Novosađanin Adalbert Adam Barić (primljen u masoneriju u varaždinskoj loži), učitelj i književnik Stefan Vujanovski. Svi su oni bili članovi lože Magnanimitas u Budimu.

Regularna Velika loža Srbije ističe i da je Dositej Obradović bio mason iako je to i danas diskutabilno.

Što se tiče masona u Srbiji pod turskom vlašću, više je nego zanimljiv podatak koji je još 1888. godine izneo Milovan Đ. Milićević: "Govori se da su Mustaj-paša i Petar Ičko bili Frankmasoni i, kao toga radi, da Mustaj-paša nije ni u čemu nikada hteo kvariti Ičku volje!"

Slično je mislio i Sreta Stojković, jedan od osnivača lože Pobratim koji je nekoliko godina kasnije (1893) napisao da su od glavnih ličnosti naših krajeva tada bili u savezu "vezir beogradski Mustaj-paša, veliki grčki patriota Riga iz Fere, vojvoda Janko Katić, Petar Ičko - Ičkoglija, tadašnji beogradski mitropolit, vidinski pasvandžija i dr".

Međutim istoričar Dušan Pantelić, jedan od najboljih poznavalaca ovog doba srpske istorije, sumnja u mogućnost da je Mustafa-paša bio mason kao i da su veze Ička, Katića i Stratimirovića sa ustanicima preko masonske linije vrlo diskutabilne i da ih treba odbaciti.

Međutim, šta god mislili o masonima, njihovi su podsticaji bili više nego jasni u organizovanju niza tajnih revolucionarnih i oslobodilačkih pokreta širom Evrope toga vremena koji su izmenili njenu sliku.

U ITALIJI - da pomenemo nekoliko najznačajnijih - to je bilo društvo "Karbonerija", koje se borilo za oslobođenje Italije, liberalni ustav..., ali bez razrađenog programa za političko ujedinjenje Italije.

U Nemačkoj su bile organizacije "Tugendbund" i "Buršenšaft". Tugenbund je bilo kvazimasonsko tajno društvo osnovano juna 1808. godine u Kenigsbergu čiji su članovi bili uglavnom predstavnici liberalnog plemstva, inteligencije. Cilj im je bio oživljavanje nacionalnog duha Prusa posle poraza od Napoleona i oslobađanje nemačke teritorije od francuske okupacije.

Udruženje "Buršenšaft" je bilo udruženje nemačkih studenata inspirisanih liberalno-patriotskim idejama sa motom "Čast, sloboda, otadžbina..."

Na tom fonu, u tom turbulentnom vremenu i tako uzavreloj atmosferi, u Odesi je 1814. godine osnovana tajna organizacija Philiki Etaireia (Društvo prijatelja) - "jedna od mnogih evropskih konspiracija na osnovama slobodnozidarskih ćelija" - koja će imati značajan upliv na politiku Balkana toga doba, pa i na Srbiju - a njen član je bio i srpski vožd Karađorđe. Za vreme svoga bavljenja u Rusiji, veli Vladimir Ćorović, Karađorđe je u Hotinu stupio u vezu sa predstavnicima grčke "Heterije", "čiji je cilj bio oslobođenje svih hrišćana u Turskoj carevini i obrazovanje federacije hrišćanskih država sa grčkom hegemonijom. Heteristi su mnogo polagali na Karađorđevu saradnju; on je bio vođ jedne revolucije i već samo njegovo ime značilo je čitav program". Da li je saradnja Karađorđa i ove grčke tajne organizacije "imala u pozadini slobodnozidarsku osnovu teško je reći", smatra Zoran D. Nenezić, ali je "ona, na izvestan način, u spletu i drugih okolnosti i dovela do Karađorđevog ubistva".

* * * * * * * * * *

U samom vrhu zavereničke organizacije bio je Ruski car

POKRENUTI snažnom željom za nezavisnošću Grčke, za oslobođenjem od turske okupacije, i sa eksplicitnim uticajem sličnih tajnih društava u drugim delovima Evrope, tri Grka su se okupila 1814. godine u Odesi da oforme tajnu organizaciju na masonskim slobodarskim principima. Cilj je bio da se ujedine svi Grci i sruše tursku vlast. Ta tri Grka su bili: Nikolaos Skufas (1779-1818) iz pokrajine Arta, Emanuil Ksantos (1772-1852) sa egejskog ostrva Patmosa i Atanasios Cakalov (1790-1851) iz Janjine.

Tako je nastala tajna organizacija "Heterija" - za koju se samo "može pretpostaviti da se proširila i na Srbiju" i koja je "bila organizovana u priličnoj meri po uzorima slobodnog zidarstva, a većina njenog vođstva je bila u nekoj od masonskih loža u Besarabiji i Rusiji i drugim krajevima Evrope". (Zoran D. Nenezić)
U eseju o istoriji "Heterije", Janis Filemon, pored ostalog, na sajtu grčke masonske lože "Platon" kaže da su heteristi "pozajmljivali mnoga pravila društva slobodnih zidara i inteligentno ih primenili na duh i strast nacije".

Za samo četiri godine ovo društvo će dostići broj od 200.000 članova, kada se vođstvo organizacije prebacuje u Carigrad.

Pokrenuti snažnom željom za nezavisnošću Grčke, za oslobođenjem od turske okupacije, i sa eksplicitnim uticajem sličnih tajnih društava u drugim delovima Evrope, tri Grka su se okupila 1814. godine u Odesi da oforme tajnu organizaciju na masonskim slobodarskim principima. Cilj je bio da se ujedine svi Grci i sruše tursku vlast
Smatra se da je na samom vrhu ove organizacije bio ruski car - po tvrđenju Janisa Kapodistrije (1766-1831), koji je bio ministar inostranih poslova ruske imperije od 1816. do 1822. godine i prvi guverner nezavisne Grčke od 1827. do 1832. godine. Ruski car je bio član s godišnjim ulogom od 200 holandskih dukata - "po čemu se i cela ta grčka zavera ne može smatrati samostalnom tajnom organizacijom. To je bila zavera za pokretanje balkanske revolucije, pod kontrolom ruskog cara".

STVARANjE grčke Heterije "više je koristilo Rusiji nego balkanskim narodima" jer je "tim putem stavila pod svoj nadzor sve balkanske oslobodilačke pokrete". Sudbina Grčke bila je vezana sa sudbinom Rusije. Grčki pokret za nacionalno oslobođenje i balkanska politika Rusije bili su prepleteni u borbi protiv Turske - ali sa različitim ciljevima, što je značajno uticalo na njihove odnose. Istoričar sa Instituta za slavistiku i balkanske studije ruske Akademije nauka Grigorij Ljvovič Arš (1925) tvrdi da je "Filiki Eterija" bila grčka patriotska organizacija koja se pojavila na ruskoj teritoriji i da su uslovi u tadašnjoj Rusiji uticali na poreklo i razvoj ove grčke organizacije.

U ovom kontekstu je važno ukazati na mišljenje istoričara Milorada Ekmečića, koji je skrenuo pažnju na istraživanja stranih istoričara kada je reč o Karađorđevom ubistvu:

"Srpska i strana nauka su na nejednak način obradili istoriju ubistva Karađorđa 25. jula 1817. godine. Srpska nauka nije upoznala radove brojnih grčkih istoričara, kao ni francusku ni rumunsku naučnu literaturu. Zbog toga je i ubistvo Karađorđa vezala za sukob između njega, sa njegovim venčanim kumom, knezom Srbije po sultanovoj volji. Strana nauka taj dvojni odnos ignoriše. Otkriveno je da je jedan grčki funkcioner u Philiki Etaireia (Filiki Eterija) bio za to osumnjičen, a posle i streljan. Radilo se o kapetanu nacionalne garde Jonskih ostrva Nikolasu Galatisu. Kako su Jonska ostrva bila jedna autonomna oblast Britanske imperije, tako je i kapetan Galatis bio britanski podanik."

* * * * * * * * * *

Britanska vlada je znala da se crni Đorđe vraća u Srbiju

KAPETAN Galatis je tretiran kao "formalno britanski oficir" jer se pojavljivao u uniformi kapetana Nacionalne garde Jonskih ostrva koja su tokom svoje burne istorije, 1815. godine dobila autonomiju pod jurisdikcijom Velike Britanije, najpostojanijeg turskog saveznika.

Grčka istoričarka sa Kapodistrijinog univerziteta u Atini, Marija Anemodura kaže da je Nikolas Galatis poticao iz aristokratske porodice sa Itake i da je bio jedna od najkontroverznijih ličnosti koja se pridružila društvu - "Inicijacija Nikolasa Galatisa u Društvo bila je lična odluka Skufasa; u mladiću sa Itake prepoznao je idealnu priliku za pristup Janisu Kapodistriji jer je Galatis govorio da je njegov nećak." Galatis je potom otišao u Petrograd, gde je "Janisu Kapodistriji izneo predlog Skufasa i ostalih članova uprave da preuzme rukovodstvo Filiki Eterija". Međutim, Kapodistrija u svojoj biografiji kaže da je bio zaprepašćen onim što je čuo od Galatisa, te je sve njegove predloge odbacio i odmah ovaj incident prijavio ruskom Imperatoru.

Nikolas Galatis je živeo dosta raskošno sa glamuroznom madam Pitš u Petrogradu, "gde je u carevoj blizini kovao zaveru za oslobođenje". Čak ga je jednom ruska policija uhapsila zbog "brbljanja da bi i cara ubio kad bi se pokazalo da je protiv oslobođenja Grka".

Galatis je došao u Bukurešt "u okviru plana prebacivanja Karađorđa u Srbiju". Međutim, Grci baš i nisu imali poverenja u Galatisa, ne samo što je bio sklon hvalisanju već, pre svega, jer se nije disciplinovano pridržavao konspirativnih uzusa, a i sumnjali su u iskrenost njegovih patriotskih osećanja.

Kada je u Jašiju, pred britanskim konzulom, govorio o planovima za dizanje ustanka u Grčkoj, slučaj je prijavljen ruskom caru s obzirom na to da je "na osnovu njegovih priča o budućem ustanku bila obaveštena i britanska vlada".

"ZBOG sumnji u njega, bio je poslat u Konstantinopolj, to jest bio je odstranjen iz kruga ljudi koji su radili na prebacivanju Karađorđa u Srbiju." (Milorad Ekmečić)
Međutim, posle ubistva Karađorđa kapetan Nikolas Galatis se, na iznenađenje grčkih zaverenika, pojavljuje u Bukureštu, rekavši da nije poslušao naređenje i otišao u Carigrad.

"Osumnjičen da je bio povezan sa likvidacijom Karađorđa, proteran je na Peloponez, gde je nakon sličnog nesporazuma bio streljan od grčkih patriota. U eseju o Atanasiosu Cakalovu (1790-1851), najmlađem osnivaču Heterije, Marija Anemodura veli da je u jednom trenutku među problemima sa kojima se suočavala organizacija "bila potraga za liderom, kao i slučaj Nikolasa Galatisa koji je ucenjivao članove Društva, preteći da će obavestiti osmanlijske vlasti. Ponašanje Galatisa otišlo je predaleko i zbog toga je vodeća grupa odlučila da ga eliminiše." Kao izgovor za eliminaciju Galatisa, izmišljena je jedna misija, decembra 1818. godine, kada je "na plaži Ermioni Panajotis Dimitropulos (ili Dimitrakopolos) ubio Galatisa".

[...] Karađorđe je bio prvi srpski vladar koji je ubijen, ili oteran, od ljudi iza kojih su stajali prsti nekih velikih sila. [...] Iza Karađorđevog ubistva 1817. godine tragovi vode u London i Beč", smatra Milorad Ekmečić.

Ekmečić ukazuje da je francuski istoričar Eduard Drio (1864-1947) zaključio da su austrijska policija i kapetan Galatis glavni krivci za Karađorđevu pogibiju. To potvrđuje i istoričar Grigorij Ljvovič Arš kao i rumunski istoričar Nestor Kamarijano (1909-1982). "Srpski knez Miloš, kum Karađorđev, i drugi kum Vujica Vulićević bili su samo mali prljavi izvršioci", tvrdi Ekmečić.

Međutim, istoričar Čedomir Antić veli da "izvori nikada nisu potvrdili umešanost jednog od prvaka Heterije Nikolasa Galatisa u pripreme Karađorđevog ubistva. Galatisove veze sa Velikom Britanijom, izuzev činjenice da je bio pripadnik garde Jonskih ostrva, koja su se tada nalazila pod britanskom vlašću, kao i da je po povratku na Peloponez bio sumnjiv u meri dovoljnoj da bude ubijen od heterista, nikada nisu dobile potvrdu u dokumentima".