UKIDANJE VIŠEVEKOVNE SAMOUPRAVE: Boka u federativnoj Jugoslaviji i samostalnoj Crnoj Gori

Proces institucionalne izgradnje novog političkog sistema vlasti započet je u toku rata i tekao je postepeno i bio je centralizovan i determinisan od strane CK KPJ i, kako se iz analize njegovog razvoja uočava, u početku svog nastajanja je bio znatno demokratičniji nego prilikom svog definitivnog konstituisanja pri kraju rata i odmah nakon oslobođenja.

Prvi zametak novih organa vlasti za Crnu Goru i Boku bio je Narodnooslobodilački odbor za Crnu Goru i Boku i formiran je na skupštini u Ostrogu početkom 1942. godine, od predstavnika sa područja Crne Gore i Boke Kotorske, i po svom nazivu poštovao je naslijeđenu istorijsku činjenicu da predstavlja organ dvije bratske pokrajine.

Ovaj organ prerasta u ZAVNO (Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja) Crne Gore i Boke, u novembru 1943. godine u Kolašinu, na kojem se konstituisao kao najviše predstavničko i političko tijelo narodnooslobodilačkog pokreta Crne Gore i Boke Kotorske i kao takvo funkcioniše sve do svog trećeg zasijedanja 1944. godine u julu mjesecu, takođe u Kolašinu. Na tom zasijedanju ZAVNO prerasta u CASNO (Crnogorska antifašistička skupština narodnog oslobođenja) koji se konstituiše kao najviše zakonodavno i izvršno tijelo Crne Gore kao ravnopravne federalne jedinice Demokratske Federativne Jugoslavije, i iz čijeg naziva na volšeban način nestaje ime Boke Kotorske kao ravnopravnog konstituenta Narodnooslobodilačkog odbora za Crnu Goru i Boku sa skupštine održane u Ostrogu i ZAVNO za Crnu Goru i Boku sa zasijedanja u Kolašinu , novembra 1943. godine. Kako je bilo očigledno da je u pitanju jedan po svemu nedemokratski čin degradiranja i narodnih predstavnika i jedne cjelokupne "pokrajine" kao cjeline, to se pristupilo legalizovanju tog čina kroz organizovanje sjednice Narodnooslobodilačkog odbora Sreza Bokokotorskog, 8. aprila 1945. godine u Kotoru.

Tada, pod tačkom razno, većinom prisutnih, njih dvadeset jedan - 21, naspram jedanaest - 11, koji su bili mišljenja da se odluka o pripajanju Boke Crnoj Gori ne donosi na toj sjednici, ta odluka je usvojena, uz jedanaest - 11 odsutnih, što donošenje te odluke u takvim okolnostima dodatno mistifikuje.

POSEBNA ZANIMLjIVOST, prije kontroverznost, ovakvog načina donošenja odluke o ovom pitanju leži u činjenici da niko od prisutnih, suštinski, nije bio protiv toga da Boka Kotorska i Crna Gora treba da budu zajedno i da čine prirodnu cjelinu što je, uostalom, istorijski već bilo potvrđeno u mnogo težim i neizvjesnijim uslovima. Čini se, zato, logičnim smatrati da su predstavnici Boke, koji su skoro svi, ili svi do jednog, bili od ličnog, porodičnog ili javnog ugleda, ili sve to zajedno, bili mišljenja i bili naučeni da, kad prihvataju važne odluke u ime naroda koji predstavljaju, mora da se zna pod kojim uslovima to čine, da to mora biti "iz glave vaskolikog naroda" odnosno uz njegovu saglasnost ili kako bi se danas reklo demokratski, i da to ne može biti nikakva tajna ili konspirativna odluka, posebno ne pod tačkom "razno", jer je to ispod, već stečenog kolektivnog narodnog dostojanstva i Boke i Bokelja. I tako je, navodno, izglasano pripajanje Boke Crnoj Gori na način i pod uslovima (bezuslovno, dekretom - nametanjem partijske volje-odluke višeg partijskog organa) koji su primijenjeni i u Kolašinu prilikom konstituisanja CASNO, i tako prvi put u novovjekovnoj istoriji odredili političku budućnost Boke bez konsultacije sa narodom Boke Kotorske. Ovo je, kasniji razvoj događaja će pokazati, bio i svojevrsni nagovještaj ukidanja viševjekovne regionalne samouprave Boke Kotorske, koji se konačno i desio kada je 1. januara 1958. godine, na snagu stupio Zakon o ukidanju srezova u Crnoj Gori i to pet godina ranije nego je to saveznim Ustavom iz 1963. godine institucionalizovano, i time ukinut srednji nivo vlasti na području Crne Gore, a pojačana etatizacija i nadležnosti centralnih organa republike.

* * * * * * * * *

NOVO TUMAČENjE ZNAČAJNIH ISTORIJSKIH DOGAĐAJA

KAKO TADA, TAKO DANAS, s tim, što je i za Boku Kotorsku i za druge srezove-regije, osim sa aspekta ukidanja srednjeg nivoa vlasti karakterističnog za regije i pojačanog sistema centralizacije i etatizacije, važećim Ustavom Crne Gore, dodatno pogoršan ukupni društveno-politički ambijent nametnutim ustavno-pravnim rješenjima i u onim oblastima koje su bile opšteprihvaćene i utemeljene na objektivnom istorijskom nasljeđu a tiču se kulture, jezika i pisma, kao i "novim" tumačenjima značajnih istorijskih događaja.

Shvatanje da je za razumijevanje istorije neophodno podsticajno viđenje nasljeđa, koje nam otvara oči za stvarnost i naše buduće djelanje, (V. Kolarić) oslonjeno na sve uvreženije mišljenje savremenih intelektualaca da, ko ne poznaje prošlost ne može kvalitetno percipirati budućnost, determinisalo je opredjeljenje, da štiva koja su pred čitaocima "Istorijskog dodatka", predstavljaju ne samo pijetet iskazan prema dva izuzetna istorijska događaja iz 1813. i 1848, u skladu sa poštovanjem kulture sjećanja, već nastoje da nas preciznije upoznaju sa načinom razmišljanja i postupanja naših predaka u izazovnim istorijskim vremenima i uspostave korelaciju između današnjih i prošlih generacija.

Istovremeno, to je upoznavanje sa okolnostima i načinom na koji su Bokelji sticali, čuvali i unapređivali svoju regionalnu samoupravu u administrativno-političkom i kulturološko-narodnosnom smislu u periodu sticanja vlastite i opšte južnoslovenske slobode i nezavisnosti, statusom Boke Kotorske u periodu jugoslovenske države, kao i da podsjeti na status i političke, ekonomske, socijalne, urbanističke, kulturološko-identitetske i opšte društvene potrebe u aktuelnom društveno-političkom trenutku i Boke Kotorske i države Crne Gore, kao cjeline. U tome se izdvajaju tri međusobno povezane i uslovljene cjeline kako bi se na adekvatan i konstruktivan način ukazalo na logičan i racionalan zaključak istorijskog prava na regionalnu samoupravu Boke Kotorske.

PRVA JE SVAKAKO uspostavljanje regionalne samouprave i hronologija raznovrsnih oblika borbe, od političke do oružane (ili obrnuto) kroz novovjekovnu istoriju Boke Kotorske pod tuđinskom vlašću, kao i u periodu jugoslovenske države.

Druga cjelina su privredno-ekonomski, socijalni i razvojni problemi aktuelnog crnogorskog društva, koji se po mišljenju autora, na unutrašnjem političkom planu predominantno prelamaju preko neadekvatne ekonomske politike i politike regionalnog razvoja, i s njima skopčane neadekvatne administrativno-teritorijalne organizacije Crne Gore, dodatno opterećeni važećim ustavno-pravnim rješenjima iz oblasti nacionalne politike, politike u odnosu na jezik, pismo i opšte politike u kulturi i obrazovanju.

I, konačno, treća cjelina je regionalizacija u kontekstu koherentnosti unutrašnje teritorijalne organizacije Crne Gore i unutrašnje teritorijalne organizacije država - članica Evropske unije, organizovanih po principu zajednice regiona sa vrlo pozitivnim efektima, kao izuzetno značajnog pitanja za Crnu Goru, imajući u vidu da je članstvo u Evropskoj uniji, oficijelno, njen prvi i najvažniji politički cilj u ovom trenutku, ne ulazeći u analizu koliko je to i perspektivno i racionalno i korisno.

Sublimirajući sve aspekte statusa Boke Kotorske, od istorijskih, preko državotvorno-narodnosnih (identitetskih), opštekulturnih (jezika, pisma...), do potrebe demokratizacije i decentalizacije javnih politika u pogledu administrativnih i upravnih poslova, pa sve do neophodne konceptualizacije nove ekonomske politike i politike regionalnog razvoja utemeljene na regionalizaciji i novom Zakonu o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore zasnovanog na novim ustavno-pravnim rješenjima, Boka Kotorska, nedvosmisleno, ispunjava sve uslove da bude regionalna samouprava.

To je njena tekovina. To je njen autentični istorijski legat. To se mora i znati, i poštovati i održati. Ništa više, ali ni ništa manje.