VELIKI POBEDNIK U RATU, JOŠ VEĆI GUBITNIK U MIRU: Srpska katastrofa u dve Jugoslavije (1)

VLADA Nikole Pašića je u Nišu krajem avgusta 1914. okupila grupu naučnika i intelektualaca da napišu deklaraciju koja definiše južnoslovensku državu kao ratni cilj Srbije.

- Krug koji je podržavao ovakve stavove bili su univerzitetski i srednjoškolski profesori, advokati i drugi predstavnici većine političkih partija, veoma uticajni u tadašnjem javnom mnjenju Srbije. Na njih su se nadovezivali književnici, kao "najvidljiviji i najbučniji", kako piše Milorad Ekmečić. Razmatrana je u tim krugovima teza o jednom narodu, Srbima, Hrvatima i Slovencima, samo sa tri imena. Isticano je da je srpstvo i hrvatstvo identično, a da se slovenstvo neznatno razlikuje - navodi istoričar dr Bojan Dimitrijević.

Veliki Ekmečić nije slučajno isticanjem literata gromkih glasova i sa manjkom osećaja za realnost ilustrovao atmosferu donošenja dalekosežnih odluka "državne elite" koja nije ni primirisala front gde su se "južnoslovenska braća" žestoko borila protiv srpske vojske i činila nezapamćene zločine. Razvoj događaja 1915. demantovao je uverenja tih krugova da je pobedama 1914. dobijen rat, a potvrdio je stavove Rusije i Francuske koje su Nišku deklaraciju smatrale nepromišljenom i nerealnom.

Regent Aleksandar i Pašić su, ipak, pošto je srpska vojska probila Solunski front i prokrenula rat, 1. decembra 1918. isforsirali proglašenje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (KSHS). Na Versajskoj mirovnoj konferenciji 1919. Antanta je htela da među predstavnicima pobednika Srbiju, ali ne i KSHS koja nije učestvovala u ratu. Burno je reagovala na "neprijatelje" hrvatske članove delegacije KSHS dojučerašnje visoke austrougarske službenike. Hrvatski političari su potajno od saveznika tražili nezavisnu Hrvatsku.

- Moram da izrazim svoje veliko žaljenje što je s političke pozornice sveta nestalo jedno veliko istorijsko ime, a to je Srbija - rekao je Žorž Klemanso na kraju konferencije kojom je, za svet, okončan Veliki rat.

Zahvaljujući pokroviteljstvu Francuske, a na osnovu ogromnih srpskih ljudskih i materijalnih žrtava KSHS je dobila izvesnu ratnu odštetu, ali je njen najveći deo otišao u bivše austrougarske krajeve! Na jugu nekadašnje Kraljevine Srbije srpska vojska je i dalje vodila rat protiv albanskih kačaka i bugarskih komita. U maju 1920. ju je nasledila Vojska kraljevine SHS, koja je ostala u ratnom stanju do 1923. ne teritorijama Kosova i Metohije, Makedonije, Sandžaka i Južne Srbije. To više nije bila srpska vojska: posle stvaranja KSHS u aktivnu službu je primljeno 2.590 bivših austrougarskih oficira i habzburški "pričuvni časnici", kao rezervni oficiri.

- Austrougarski oficiri su ulaskom u vojsku SHS od početka imali veće mogućnosti za napredovanje. Srpski oficiri koji su izneli teret rata postali su preko noći podređeni slabije obrazovanim kolegama iz poražene vojske. Stotine revoltiranih srpskih oficira su zbog toga napustili vojsku zemlje koju su stvorili - kaže vojni istoričar Branko Bogdanović.

Bio je to nesumnjiv znak da je ratni pobednik Srbija postala gubitnik u miru. Brzi posleratni oporavak Nemačke doveo je do zahteva za reviziju mirovnih ugovora, a obnovljena je teza o srpskoj krivici za rat. Kominterna je koristila istu habzburšku propagandu, Jugoslaviju je proglasila velikosrpskom imperijalističkom tvorevinom i u Drezdenu je 1928. organizovala kongres Komunističke partije Jugoslavije. Sa njega je upućen poziv u oružanu borbu za nezavisnu Hrvatsku, Crnu Goru, Sloveniju i Makedoniju, velikoalbanskom "Kosovskom komitetu" je poručeno da dignu ustanak i Mađarima je obećana pomoć za otcepljenje Vojvodine. Kominternin službenik Josip Broz je pozvao komuniste da pruže pomoć hrvatskim ustašama koje su izvodile diverzije, ubistva i na Velebitu pokušale da dignu ustanak. Italija je bila u neprestanom sukobu s Jugoslavijom zbog Dalmacije i Musolini je postao pokrovitelj Pavelića i ustaša. O jedinstvenoj antijugosloveskoj mreži svedoči podatak da je kralja Aleksandra u Marselju ubio terorista bugarske VMRO, koga su angažovale ustaše sa bazama u Italiji, kao instruktora u svojim logorima za obuku terorista u Mađarskoj.

Sledeći jugoslovenski vladar veliki anglofil knez Pavle Karađorđević je održavao zajedničku državu kompromisima koji su 1939. doveli do priznanja neistorijske para-države, autonomne Banovine Hrvatske, sa dalekosežnim tragičnim posledicama po Srbe. Nacionalna struktura oficirskog, posebno ključnog komandnog kadra u jugoslovenskoj vojsci uoči Drugog svetkog rata nije bila ni proporcionalna ni ujednačena. Kraljevina je bila podeljena u šest administrativnih zona, banovina, koje su se poklapale sa armijskim oblastima.

- Jedina nacionalna banovina bila je Hrvatska, a samo u jednoj armijskoj oblasti komandant je bio srpske nacionalnosti. Od dvadeset četiri odseka u Generalštabu, samo jedan je bio u rukama oficira srpske nacionalnosti, a ostali u rukama Hrvata i bivših austrougarskih oficira - navodi istoričar Branko Jevtić.

Istoričar dr Momčilo Diklić navodi da je iz Jugoslovenske kraljevske vojske u vojsku NDH odmah prešao 31 general, 228 pukovnika, 245 potpukovnika, 245 majora, 1.005 kapetana i 417 poručnika.

Drugi svetski rat je za Jugoslaviju počeo nemačkim napadom na otvoreni, nebranjeni, Beograd 6. aprila 1941. kada je stradalo na hiljade civila. Hitler je u radijskom obraćanju tokom bombardovanja naglasio da je to kazna za Srbe.

- Postoji niz primera da su se jugoslovenski vojnici srčano suprotstavili agresoru: u odbrani Beograda, na frontu u istočnoj Makedoniji, u borbama kod Kragujevca, Topole, Aranđelovca, kod Zvornika. Ali s obzirom na angažovane nemačke snage, to je palo u zasenak, naročito posle formiranja Nezavisne Države Hrvatske - kaže istoričar dr Bojan Dimitrijević.

BOMBE HITLEROVE SUJETE

NEMAČKI feldmaršal Evald fon Klajst je na suđenju u Nirbergu rekao:

- Vazdušni napad na Beograd 1941. godine imao je prvenstveno političko-teroristički karakter i nije imao ništa zajedničko s ratom. To bombardovanje bilo je stvar Hitlerove sujete, njegove lične osvete.