VEKOVNA ODBRANA SAMOBITNOSTI: Boka Kotorska kao regija kroz istoriju

Period od 1797. do 1814. godine

JASNO je da je Boka još od ranog srednjeg vijeka tretirana kao prirodna i geografski zaokružena cjelina-regija, ali njeno konstituisanje kao društveno-političkog subjekta i regije u teritorijalno-administrativnom smislu, sa aspekta savremene političke i ustavnopravne legislative i prakse, možemo, prije svega, posmatrati u periodu novovjekovne istorije starog kontinenta, što će reći od Francuske revolucije pa nadalje.

Istina, zaokruživanje Boke kao administrativno-teritorijalne regije, nakon raspada srpske srednjovjekovne države započinje već početkom osamnaestog vijeka, priznanjem Mletačke Republike od svih bokeljskih opština i prihvatanjem njene (mletačke) državne nadležnosti i nadređenosti.

NAKON TURBULENTNIH godina koje Boka proživljava boreći se za svoju slobodu od pokoravanja Mletačke Republike od strane Napoleonove Francuske i mira u Kampoformiju, pa do potpisivanja Ugovora u Teplicu (Toplicu) između članica šeste antinapoleonovske koalicije 28. 8. 1813. godine, kojim se potvrdila odredba Konvencije u Rajhenbahu o predaji Boke Austriji, a sve potvrđeno Bečkim kongresom velikih sila 1814-1815. godine, u suštini počinje prava borba za političku i administrativno-teritorijalnu regionalnu samoupravu Boke, u savremenom pravno-političkom smislu.

Naravno, artikulisanje političkih zahtjeva često je praktikovano oružanim ustancima, od kojih su ustanak Grbljana 1804. godine protiv Austrije, ustanak Bokelja 1806-1807. i 1813. godine protiv francuske uprave, ustanak Grbljana 1848. godine i Bokelja 1869. godine protiv Austrije, oni koji ne samo potvrđuju istorijsku samosvijest Bokelja o autohtonosti, već i opredijeljenost da se ona i brani i sačuva.

MORA SE NAGLASITI da Bokelji svoju regionalnu posebnost ne iskazuju samo u konfrontaciji sa stranim imperijalnim silama, već na njoj insistiraju i kada potpisuju Ugovor o proglašenju ujedinjenja Boke sa Crnom Gorom, sa kojom žele da formiraju slobodnu samostalnu državu, imajući u vidu da Crna Gora tada već egzistira kao slobodna teritorija, i kada smatraju da je nastupio pravi trenutak za ostvarivanje najvažnijih državno-pravnih ciljeva Crne Gore i Boke Kotorske, nakon raspada srpske srednjovjekovne države. Na početku Ugovora se konstatuje da su u pitanju "dvije susjedne pokrajine" što očigledno apostrofira ravnopravnost i naglašava ujedinjenje dvije cjeline. Nadalje, na Skupštini je usvojena - izglasano rješenje o izboru - Governo provvisorio delle provoncie unite di Montenegro e Bocche di Kattaro soto la protezione delle tre potenze Allleate Russia, Austria i Inglitera, (Privremena vladavina (vlada), dviju ujedinjenih pokrajina Crne Gore i Boke Kotorske, pod zaštitom tri savezničke sile Rusije, Austrije i Engleske), gdje se i u samom nazivu dokumenta ponovo insistira na terminu pokrajina kao teritorijalna i administrativna cjelina. Na osnovu te odluke obrazovana je i Commissione centrale del Governo provvisorio (Centralna komisija privremene vlade) sastavljena od po devet članova obije zemlje, a pod predsjedništvom vladike Petra I.

VIŠE je očigledno, da se insistira na ravnopravnosti, kako, terminoliški stavljanjem obije teritorije u istu ravan - pokrajine, tako, i politički kroz jednak broj članova Centralne komisije iz svake od pokrajina. Na skupštini je usvojena i odluka da se sva važnija rješenja moraju donositi na plenarnim zasijedanjima, što, posebno potvrđuje političku ravnopravnost. Ovim se potvrđuje visoka svijest predstavnika obije bratske pokrajine o državno-pravnom i istorijskom značaju ovog čina ali i formalno priznanje da u zajednicu ulaze kao regionalne cjeline.

* * * * * * * * *

"SUDOVI DOBRIH LjUDI" ZA GRAĐANSKE SPOROVE

Austrijska vladavina 1814-1918. godina

REALIZACIJOM UGOVORA iz Teplica, potvrđenim Bečkim kongresom, Boka Kotorska 1814. godine, postaje dio austrijske pokrajine Dalmacije, gde do 1821. godine u administrativnom smislu funkcioniše po uređenju naslijeđenom od Mletačke Republike.

Na osnovu carskog rješenja od 4. maja 1821. godine se, kroz "Pravilnik za organizaciju općina" za okruge Zadar, Split i Dubrovnik, određuje nova administrativna podjela. Boka se time prvi put inkorporira u Dalmaciju u teritorijalnom i administrativnom smislu u skladu sa pravnom legislativom carevine. Kako je pomenutim "Pravilnikom Dalmacija podijeljena na okruge, okruzi na kotare, a kotari na općine", a Kotor nije dobio status grada, a Boka Kotorska status okruga, što je očigledna diskriminacija, to je očevidno da Beč niti cijeni, niti oprašta narodnu samosvijest kada na to nije prisiljen.

NOVA TERITORIJALNA organizacija Dalmacije se ustanovljava ustavom carevine od 25. aprila 1848. godine, nastalim kao posljedica niza političkih turbulencija u carevini, prevashodno u Mađarskoj. Ovim rješenjem Kotor i Boka Kotorska se stavljaju u isti rang sa ostala tri dalmatinska grada Zadrom, Splitom i Dubrovnikom, i njima pripadajućim okruzima. Kotor i ostala tri grada direktno biraju po jednog zastupnika, a Boka, kao i ostali okruzi, još tri. Osim toga, a što je neophodno posebno naglasiti, Boka dobija i pravo neposrednog i direktnog predstavljanja u Carevinskom vijeću Beču.

Ovim Boka još jednom potvrđuje svoj regionalni partikularizam i jasan stav o svojoj autohtonosti, što zadržava sve do kraja do kraja Prvog svjetskog rata i oslobođenja.

Posebno interesantno i vrlo indikativno, u periodu koji dominantno označava instalacija državne pravne legislative kao simbola austrijske vladavine, o bokeljskoj partikularnosti posebno znakovito svjedoči nastavak i od strane austrijske države prihvatanje prakse korišćenja institucije "sudova dobrih ljudi" koja podrazumijeva primjenu običajnog prava, bez obzira na to što je Austrija bila poznata kao uređena pravna država. Ovi sudovi su se bavili građanskim sporovima (a, vrlo često i krivičnim, ali su morali biti zavedeni u sudu) i što je posebno važno naglasiti, bili su u nadležnosti samoupravnih jedinica kao što je bilo u vrijeme Venecije.

* * * * * * * * *

PLODOVI STOGODIŠNjE BORBE ZA SAMOUPRAVU

Između dva svetska rata

JUGOSLOVENSKO UJEDINjENjE nije bilo spoj starih država u jednu novu, već je predstavljalo spoj otcijepljenih teritorija bivše austrougarske carevine sa postojećom državom - Srbijom. Stoga, Boka, potvrđujući svoju samosvojnost, preko svog zastupnika u Narodnom vijeću (Jugoslovenskom odboru), doktora pravnih nauka Boža Vukotića, u Beogradu traži ujedinjenje sa Srbijom i direktno učestvuje u stvaranju zajedničke države 1918. godine. Dr Božo Vukotić prenosi odluke skupština i narodnih vijeća bokeljskih gradova sa Centralnim narodnim vijećem u Kotoru o ujedinjenju sa Srbijom i zajedničkom uključivanju u Kraljevinu Srba Hrvata i Slovenaca. Ovo je bio vrhunac viševjekovne borbe Bokelja za nacionalno, kulturno i političko oslobođenje. Boka sastavni dio Kraljevine SHS postaje tek 1921. nakon zaključenja Rapalskog sporazuma između Kraljevine SHS i Kraljevine Italije. Iako su očekivali da budu autonomna oblast, od 1922. Boka se u vidu okruga pripaja Zetskoj oblasti, gdje u tom statusu opstaje sve do 1929, kada promjenom službenog naziva u Kraljevinu Jugoslaviju, postaje dio novoformirane Zetske banovine u statusu sreza, sve do početka Drugog svjetskog rata.

U novouspostavljenom Banskom vijeću Zetske banovine Boka Kotorska je predstavljena direktno i to dvostruko, jednom u ime sreza, a drugi put i u ime dva grada Kotora i Herceg Novog, te je jasno da je, autohtoni regionalni status Boke Kotorske u novoj državi potvrđen, a njena stogodišnja borba uvažena i priznata.