ZAŠTITA IZ MOSKVE NIJE STIGLA: Strah nove vlasti od formiranja Seljačkog narodnog bloka

Duboko je verovao da ona Jugoslaviji neće doneti ništa dobro. Uz to je kao dokazani prijatelj SSSR naivno verovao da "sovjetska Rusija" neće ograničiti svoju saradnju sa Jugoslavijom samo na Komunističku partiju i njeno rukovodstvo, već da će sarađivati sa "celim narodom", odnosno sa svim političkim strankama i time pokazao manjak sposobnosti za razumevanje Staljinove politike, baš kao i 1941. kada se začudio što Staljin pokušava da privoli kralja Petra koji je tada bio u Kairu da dođe u Moskvu.

(Jovanović je zajedno sa Milanom Gavrilovićem dao veliki doprinos da Kraljevina Jugoslavija godinu dana pre rata prizna SSSR, što je i učinjeno.)

I pored svega što mu se dogodilo Dragoljub Jovanović će ostati uveren da je saradnja njegove stranke sa komunistima "mogla dati dobre rezultate samo da je bilo više trpeljivosti od strane komunista, a možda i više strpljenja sa naše strane". Da u tome ima istine ubrzo će pokazati vreme, jer kako piše Jovanović, "nije prošla ni godina dana od moga hapšenja, a Jugoslavija je pošla novim, nezavisnijim i razumnijim putem. Da sam tada bio na slobodi i u saradnji, sve bi se odvijalo normalnije i probitačnije za našu zajednicu".

Da Jovanovićeve oštre kritike nisu bile jedini razlog njegovog utamničenja potvrđuju i strani izvori, pre svega njegov razgovor sa Rojterovim dopisnikom iz Beograda, Montijem Radulovićem koji je zabeležio da je Dragoljub Jovanović nameravao "da sa određenim brojem poslanika iz Narodnog fronta formira Seljački narodni blok koji bi bio kontrateža moći komunističke partije unutar samog Fronta - ideja vrlo popularna kod Hrvatske seljačke stranke, koja je prihvatila Beograd kao centar Bloka i dr Jovanovića kao njegovog vođu, što je sve imalo i odobrenje seljačkih stranaka Crne Gore, Slovenije, Makedonije i Bosne". Bio je to preveliki izazov za mladu i još uvek od upotrebe preterane sile nedovoljno oslobođenu komunističku vlast. Dragoljub Jovanović je naprosto morao da nestane sa političke scene i to na duži rok.

U TOM CILjU POSLE Drugog svetskog rata Dragoljubu Jovanoviću spočitavana i saradnja sa Dimitrijem Ljotićem iako se zapravo radilo o predratnoj i epizodnoj saradnji koja se ticala zadrugarstva, a ne o nekakvoj strateškoj saradnji, kao što je to u javnosti prikazivano. Manje upućeni pri tom nisu znali da je Dimitrije Ljotić skoro ceo svoj zadrugarski program preuzeo od Svetozara Markovića, a razlog za to je svakako bio i taj što je otac Dimitrija Ljotića, Vladimir, bio znameniti srpski socijalista 19. veka, blizak saradnik i prijatelj Svetozara Markovića i da je zajedno sa njim tokom studija u Cirihu stupio u Prvu Internacionalu, da je uz to bio i prvi prevodilac Marksovog Manifesta komunističke partije na srpski jezik, koji je objavljen 1871. u listu "Pančevac".

Vladimir Ljotić je delio sa Svetozarom Markovićem sve njegove poglede, pa i poglede na značaj srpske zadruge za razvoj socijalizma u seljačkoj zemlji kakva je tada bila i još zadugo ostala Srbija. Bio je veliki pobornik Pariske komune i važan saradnik socijalističkog lista "Radenik" koga je uređivao Svetozar Marković. (Vladimir Ljotić je uz to bio ne samo jedini srpski, već i jedini slovenski potpisnik "Bratskog pozdrava saveznicima Pariske komune od nemačkih i nemačko-švajcarskih radnika u Ženevi", 8. aprila 1871. godine. Ovaj momenat otkriva da Vladimir Ljotić nije bio tako dosledan monarhista kao što je bio dosledan socijalista jer je u tom tekstu koji je potpisao punim imenom, inicijalom očevog imena i prezimenom, osuđena "monarhistička banda", a tekst se završava rečima "Živela crvena republika!".

Zahvaljujući svojim vezama sa Petrom Karađorđevićem koji je bio učesnik Pariske komune Vladimir Ljotić je bio u mogućnosti da pošalje Svetozaru Markoviću ekskluzivnu vest o njenom izbijanju, koji je to odmah objavio u "Radeniku". Time je "Radenik" stekao ugled prvog lista u Srbiji koji je pisao o tom važnom istorijskom događaju.) Jedina bitna politička razlika među njima je bila ta što je Vladimir bio monarhista, a Svetozar republikanac, ali to nikada nije ni najmanje uticalo na njihovu saradnju, kao ni na njihovo prijateljstvo koje je trajalo do kraja Svetozarovog života.

* * * * * * * *

DUBOK BALKANSKI POLITIČKI PONOR

NA OSNOVU UVIDA u njihovu misao i delovanje može se zaključiti da su Dragoljub Jovanović i Dimitrije Ljotić zapravo bili izraziti politički protivnici po skoro svim pitanjima, počev od pogleda na pravo glasa žena pa sve do odnosa prema okupatorima zemlje. Na istoj strani su se našli samo u jednom trenutku pre Drugog svetskog rata kada je vođena javna rasprava o pogledu mogućnosti uloge zadruga u razvoju zemlje, pri čemu je Ljotićevo gledište bilo preuzeto od njegovog oca socijaliste, tačnije od Svetozara Markovića, i zato i bilo kompatibilno sa pogledima socijaldemokrate Dragoljuba Jovanovića koji je bio vatreni zagovornik zadružnog socijalizma. U pogledu svega ostalog među njima je zjapio dubok politički ponor.

Za Dragoljuba Jovanovića se, možda čak i više nego za mnogo slavnijeg i od akademske zajednice daleko prihvaćenijeg Slobodana Jovanovića, može reći da je sasvim u skladu sa antičkim načelom o učešću intelektualca u politici bio i "regulator i registrator" političkog života, bivajući ne samo tvorac istorije u svom vremenu tako što je neposredno učestvovao u mnogim važnim političkim zbivanjima, nego zacelo i najiscrpniji i najobjektivniji politički hroničar svoga doba. Napisao je hiljade stranica političkih uspomena, hronika i sećanja na savremenike koje su tek nedavno pretočene u preko dvadeset knjiga, a mnogi njegovi pažnje vredni spisi, poput njegovih disertacija, još čekaju da budu objavljeni i pored toga što su trudom njegovih potomaka odavno prevedeni na srpski jezik. Za neke od svojih spisa, pa i one najznačajnije kao što je "Seljački socijalizam", sam Dragoljub Jovanović će napisati da su zauvek uništeni.

IAKO JE DRAGOLjUB Jovanović za sebe mislio da je bio više političar nego naučnik ("nisam bio naučnik, nego ideolog i čovek od akcije, ako ne i pravi političar" ), smatramo da bi možda ipak bilo bolje da se posvetio nauci u kojoj je već u mladosti zaorao veliku brazdu, nego politici kao delatnosti u kojoj mu je njegov karakter bio velika smetnja. Suviše otvorenih pogleda, istinoljubiv i beskrajno principijelan on zacelo nije bio lako uklopiv u pozornicu prljave balkanske politike, bar ne bez visoke cene po svoju slobodu i po svoju naučnu karijeru. Još kad se u političkoj areni Jugoslavije njegova kritičnost namerila na dva izrazito autokratska režima kakvi su bili Šestojanuarska diktatura i komunistički režim neposredno po završetku Drugog svetskog rata, Dragoljub Jovanović je svima morao izgledati ne samo kao veoma pošten, već i kao veoma naivan čovek, što svakako nikad nije bilo i još zadugo neće biti preporuka za bavljenje politikom, ne samo na Balkanu već i uopšte. Ako je za utehu poštovaocima njegovog političkog pregnuća, mada seljaka i socijalizma skoro da više i nema, neke druge njegove ideje, pre svega one koje su iz domena ekologije, danas su možda i više aktuelne nego što su bile u njegovo doba.

Sa pravom je zapisao u danima okupacije kada je nasilna smrt bila masovna pojava da je "lakše dobro živeti, nego dobro umreti, lakše imati uspeha u životu nego uspešno završiti život". Samo, tada još nije znao da to pravilo važi na Balkanu i u poratnim vremenima.

Rehabilitovan je odlukom Okružnog suda u Beogradu 2009. godine.