AKADEMIK KOJI JE CEO BALKAN PREŠAO PEŠKE: Naučnik svetskog glasa i počasni doktor najvećih evropskih univerziteta

Rođen je 30. septembra/12. oktobra 1865. godine u Loznici, a umro 16. januara 1927. godine u Beogradu. Prema autobiografskim navodima, njegov pradeda Cvijo Spasojević, zvani Vrelo, hajdučki harambaša i ustanik u Prvom srpskom ustanku, doselio se u Loznicu iz Drobnjaka iz Hercegovine i tu se posle 1815. godine smirio, otvorio trgovinu i stekao imanje. Njegov deda Živko i otac Todor takođe su bili trgovci.

Cvijić je svoje detinjstvo proveo u Loznici gde je završio osnovnu školu i dva razreda gimnazije, a onda je prešao u Šabac gde je nastavio da uči gimnaziju. Tamo mu je geografiju predavao kasnije poznati geograf Vladimir Karić, koji je na njega obratio posebnu pažnju i uticao da 1881. godine upiše 5. razred gimnazije u Beogradu. Po uspešno završenoj gimnaziji, a po nagovoru profesora Karića, Cvijić se upisuje na Prirodno-matematički odsek Velike škole (1884). Sa završenim studijama (1888) kratko je bio nastavnik u Drugoj beogradskoj gimnaziji.

U JESEN 1889. otputovao je u Beč na usavršavanje, koje se okončalo 22. januara 1893. godine odbranom doktorske disertacije (Das Karstphnomen). Odmah zatim vratio se u Beograd da bi 21. marta iste godine bio naimenovan za redovnog profesora Velike škole, i sve je to bilo kada je imao 27,5 godina. U čitavoj svojoj karijeri bio je samo u tom jednom zvanju (punih 34 godine), a čak nije doživeo ni penzionisanje, jer je umro u 62. godini.

S neverovatnom upornošću preuzimao je istraživačka putovanja koja su trajala gotovo četiri decenije. Prilikom pretvaranja Velike škole u Univerzitet (1905) bio je dva puta rektor Univerziteta (1907/1908. i 1919/1920). Za dopisnog člana Srpske akademije nauka Cvijić je izabran 1895, a za redovnog člana 1899. godine. Biran je i za predsednika Akademije nauka, i to od 1921. godine pa do svoje smrti. Za vreme balkanskih i Prvog svetskog rata bio je savetnik u Vladi i u Vrhovnoj komandi za geografska i etnografska pitanja, zatim učesnik u više misija u inostranstvu, u Londonu 1906. i 1915, Parizu 1915. i 1917-1918, gde je držao predavanja na Sorboni, a sudelovao je i na Mirovnoj konferenciji, kao ekspert, u Parizu 1919/1920. godine. Kao čovek od visokog ugleda u društvu više puta je bio predlagan za predsednika vlade, što on nikada nije prihvatio, kao ni učešće u bilo kojoj partiji. Zadržao je pravo da kao veliki poznavalac domaćih prilika javno iznosi svoje poglede i predloge, kroz razne članke, brošure i govore.

* * * * * * * * * * *

TUMAČ PRIRODNIH, ISTORIJSKIH I ETNOGRAFSKIH PROCESA

POSLE PRVOG svetskog rata, Cvijić je kao rektor Univerziteta organizovao brzu i potpunu obnovu opustelog i delimično porušenog Univerziteta. Živo je učestvovao u osnivanju pet novih fakulteta: Medicinskog, Poljoprivrednog i Teološkog u Beogradu; Filozofskog u Skoplju i Pravnog u Subotici, a zalagao se za osnivanje Farmaceutskog i Veterinarsko-medicinskog. Kao profesor na Velikoj školi Cvijić je bio utemeljivač prvih geografskih ustanova i pokretač prvih geografskih časopisa. Osnovao je Geografski zavod (1893) - prvu geografsku ustanovu u južnoslovenskim zemljama; Srpsko geografsko društvo (1910) - prvo geografsko društvo na Balkanskom poluostrvu; pokrenuo je časopis "Pregled geografske, geološke i meteorološke literature o Balkanskom poluostrvu" (1892-1895). U izdanju Akademije pokrenuo je "Srpski etnografski zbornik" (1902) sa posebno značajnim odeljenjem "Naselja i poreklo stanovništva" gde je za njegovog života izašlo 24 knjige. Kao predsednik Srpskog geografskog društva pokrenuo je "Glasnik Geografskog društva" (1912), koji i danas izlazi.

Naučni rad Jovana Cvijića bio je svestran i kompleksan. Prvenstveno je bio geograf, ali ga u svoje redove ubrajaju i geolozi, etnolozi, etnopsiholozi, sociolozi i istoričari. Imao je zadivljujuću produktivnost, a u prvi plan, po merilima njegovih ocenjivača, prvenstveno se ističu radovi vezani za geomorfologiju, posebno za karst, otkriće glacijalnih tragova na Balkanskom poluostrvu, postanak velikih balkanskih jezera, postanak i klasifikaciju planinskih sistema na Balkanskom poluostrvu; a zatim za regionalnu geografiju, antropogeografiju i etnologiju Balkanskog poluostrva, posebno za stanovništvo, migracije, klasifikaciju i tipologiju naselja, ocrtavanje najvažnijih kulturnih pojaseva i zona civilizacija, rekonstrukcije tipova balkanskih kuća, važniju privrednu delatnost balkanskih naroda sa izdvajanjem psihičkih tipova i varijeteta naroda...

U ISTORIJI Južnih Slovena jedino je Jovan Cvijić uspeo da istovremeno tumači prirodne, istorijske, sociološke, etnografske i etnopsihološke procese i pojave. U uzajamnom odnosu geografske sredine prema ljudskim zajednicama, njihovim civilizacijama i istorijskim zbivanjima, davao je prednost geografskim faktorima pred istorijskim i društvenim činiocima, neprestano ispitujući njihovu međusobnu uslovljenost i menjanje odnosa od praistorije do danas. Njegov naučni rad sabran je u 14 tomova Sabranih dela.

Jovan Cvijić je bio pokretač brojnih svetskih naučnih skupova, kao na primer, u Berlinu (1902), Ženevi (1908), bio je delegat Akademije nauka u asocijaciji savezničkih akademija u Briselu (1919) i počasni predsednik Kongresa geografa i etnologa u Pragu (1922). Bio je počasni doktor Karlovog univerziteta u Pragu i pariske Sorbone. Izabran je za člana Češke akademije nauka, dopisnog člana Akademije nauka SSSR, italijanske Akademije nauka, Učenog društva u Atini, ruskog geografskog društva u Petrogradu, geografskog društva u Nešatelu, Berlinu, Minhenu, Ženevi, Budimpešti, Bukureštu, Varšavi i Beču.

Geografsko društvo u Njujorku dodelilo je Cvijiću zlatnu medalju (1924) za najviše zasluge u naučnom radu na geografiji balkanskih zemalja, a na ulazu u Kraljevsko geografsko društvo u Londonu u bronzi je uklesano njegovo ime. Na studentskom trgu u Beogradu podignut mu je spomenik.

                                                                        ("Geografski institut SANU Jovan Cvijić")

Hteo da studira medicinu

PLANOVI Jovana Cvijića za budućnost, posle mature 1884, nisu podrazumevali studije geografije, već medicine. Zbog toga se vratio u Loznicu u nadi da će pronaći novac za školovanje u inostranstvu. Međutim, tamo ga je dočekalo prvo razočaranje jer opština nije imala dovoljno para da finansira njegovo akademsko obrazovanje u jednom od evropskih univerzitetskih centara.

Izneverenih očekivanja, Cvijić se vraća u Beograd gde sreće profesora geografije iz gimnazijskih dana - Vladimira Karića, kome se požalio na nezavidnu situaciju. Profesor je odmah reagovao i predložio da sluša studije geografije na Velikoj školi, stavljajući mu na raspolaganje njegovu biblioteku, uz obećanje da će mu pomoći oko daljeg usavršavanja i studiranja u inostranstvu.

Tako je Cvijić 1884. zaplivao geografskim vodama i postao student Prirodno-matematičkog odseka pri Filozofskom fakultetu na prvoj visokoobrazovnoj ustanovi u Srbiji. Tokom studija je napisao i prvi naučni rad "Prilog geografskoj terminologiji našoj", kojim je u literaturu uveo brojne termine kojima se i danas naučnici služe.