"JADNI SRBI, SIGURNO NISU USPELI DA SE VRATE U DOMOVINU": Sutra otkrivanje spomenika srpskim zarobljenicima koji su skončali u Italiji

Spomenik podiže Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja Srbije, uz podršku italijanske regije Trentino Alto Adiđe i opštine Vila Lagarina, a otkriće ga ministar Nikola Selaković.

Na teritoriju Trentina za vreme Velikog rata smešteno je na stotine ratnih zarobljenika - Rusa, Rumuna i Srba, koji su iskorištavani za rad. Podaci vezani za srpske zarobljenike, sahranjene na groblju u Kastelanu, u martu 1916. godine, pokazuju da su padali u nesvest od umora, gladi i nasilja koje su vršili čuvari. Lokalni civili svedočili su o tome da su Srbi bili tretirani gore od drugih jer su ih austrougarske vojne vlasti smatrale odgovornima za izbijanje rata.

Pokraj Kastelana postoji Srpska staza i Srpsko groblje, ali su oni do skoro bili zaboravljeni. Predstavnici italijanske regije postavili su pre nekog vremena spomen-ploču, kraj koje će ministar Selaković odati počast poginulima. On će položiti venac kod Kapele palih boraca, pored koje je ta memorijalna ploča, u samom Kastelanu. Sutra će na Srpskom groblju prisustvovati komemoraciji i inaguraciji spomenika.

Kada je Italija, 1915. godine, objavila rat dvojnoj monarhiji, u ovu regiju stigli su zarobljenici sa Balkana i podeljeni u radne brigade. Neki od njih stradali su pod snežnim lavinama, a neki od gladi i hladnoće.

"Jadni Srbi, sigurno nisu uspevali da se vrate u domovinu," - ostao je zapis iz 1916. Luiđije Miorandi.

Ruski i srpski zarobljenici izrađivali su male drvene krstove i trampili sa lokalnim življem za hranu. Na planini Kare Alto, na 3.500 metara nadmorske visine, još se nalazi crkvica, koju meštani zovu ruskom, a koju je gradila ruska i srpska, ali i bosanska radna snaga.

U dolinama regije Trentino-Južni Tirol mogu se naći toponimi poput Ulica Srba ili Cesta Bosanaca, budući da je tu dovedeno i dosta vojnika iz Bosne, pripadnika sve tri veroispovesti. Ovuda se prostirala linija fronta, a teritorija je pripadala Austrougarskoj.

Do kraja godine, osim ovog spomenika, Ministarstvo za rad finansiraće i podizanje spomenika generalu Božidaru Jankoviću, u Beogradu, zatim projekat za sanaciju mauzoleja na Vidu, a u toku je procedura i za izradu dokumentacije za memorijalni centar za jasenovačke žrtve (jedan će biti otvoren u Donjoj Gradini, u RS, a drugi u Beogradu).

Spomenik generalu Jankoviću, jednom od najvećih, ali zaboravljenih, srpskih generala, već je odliven, prema rečima ministra Selakovića. Janković je bio srpski general i ministar vojni, učesnik Srpsko-turskih, Srpsko-bugarskog, Balkanskih i Prvog svetskog rata. U Balkanskim ratovima komandovao je Trećom armijom, koja je oslobodila Kosovo, a u Srpsko-bugarskim učestvovao je u ključnim bitkama kod Ovčeg Polja i Bregalnice.