Caričin grad

Urbanistička postavka Caričinog grada, monumentalnost i bogatstvo arhitekture pojedinih građevina i raskošni mozaici svrstavaju ga među istorijski najznačajnija i turistički najprivlačnija arheooška nalazišta srpskog kulturnog nasleđa.

Grad je podignut na stenovitom platou najviše nadmorske visine 395 m, na ušću Caričinske u Svinjaričku reku. Opasan je moćnim bedemima sa kulama, a na jugu, na najnižem delu – i vodenim rovom. U bližoj okolini nalazile su se tri utvrde za zaštitu. U grad se ulazilo sa južne i istočne strane, kroz tri monumentalne kapije sa kulama.

Uži prostor grada (in muros), površine oko 10 hektara, čine tri arhitektonske celine, branjene moćnim kamenim bedemima građenim tehnikom opus mixtum. Na najuzvišenijem delu je Akropolj, koji je bio u službi arhiepiskopije. Gornji grad se prostire oko Akropolja i dvema ulicama je podeljen na četiri kvarta. Na mestu gde se ulice seku nalazi se kružni trg – forum. Duž ulica nalazile su se zanatske i trgovačke radnje, javne građevine i stambeni objekti. Donji grad se prostire južno od Gornjeg grada i u njemu su do sada otkriveni sakralni objekti, objekti javnog karaktera i stambena četvrt.

Na Caričinoj rečici uočavaju se ostaci brane–mosta, iznad koje se uzdiže manje utvrđenje pravougaonog oblika.

Na padinama oko grada i u ravnici na južnoj strani, površine oko 20 hektara, bila su podgrađa u kojima su živeli ljudi zaduženi za ekonomski razvoj grada. Oni su se bavili zemljoradnjom, stočarstvom i raznim zanatima.

Caričin grad je urbanistički planiran grad. U njegovoj izgradnji primenjena su sva iskustva i dostignuća graditeljstva antičkog sveta. Imao je razvijenu vodovodnu i kanalizacionu mrežu, kupatila i česme. Akvaduktom dugim 17 km voda je dovođena u grad do velikog rezervoara za vodu.

Zanimljivo je da i posle 15 vekova od podizanja ovog grada, mozaici su i dalje opstali, izloženi najsurovijim vremenskim uslovima.

Utvrđeni deo grada, površine oko osam hektara, bio je u funkciji zaštite javnih objekata i važnih institucija, kao što su crkva i vojska. Oko urbanog dela grada razvijalo se prostrano predgrađe sa radioničarskim centrima, kažu podaci o kojima posetioci mogu da se informišu na samom lokalitetu.

Justiniana prima ili Caričin grad, kako su ga u narodu prozvali, budući da se verovalo da je car Justinian grad podigao iz ljubavi prema svojoj supruzi, carici Teodori, jedno je od najbolje očuvanih arheoloških nalazišta na ovim prostorima. On se nalazi van glavnih putnih tokova, a izvanredan položaj očuvao ga je od nemilosti vekova.

Zasigurno jedinstveno otkriće bila je zanimljiva ugaona kula koja je skrivala cisternu u kojoj se završavao akvadukt i iz koje je čitava Justiniana prima sistemom cevi dobijala vodu. Na Akropolju se nalazilo sedište crkvene uprave sa episkopskom bazilikom.

Legenda Caričinog grada

- Priča govori o princezi koja se zaljubila u svinjara. Pošto im ljubav nije bila dozvoljena, rešili su da pobegnu. Seli su u kočiju i po noći krenuli u mrak. Za njima je car, princezin otac, poslao poteru. Konji su nabasali u mraku na neko kamenje i slomio se tulac na točku, te to selo i danas nosi naziv Štulac. Jurili su konji sa kočijom po mraku, gonjeni od garde, pa su se povredili i počeli da gegaju. Taj kraj su kasnije nazvali Geglja.

Zbog slomljenog točka i povređenih konja, kočija je počela znatno da se krivi, i zbog toga oni odlučiše da skrenu sa puta. Mesto kroz koje su tada prolazili nazvali su Krivača.

Ubrzo se kočija iskrivila i sva hrana koju su poneli ispala je iz kočija, pa su ostali bez hleba. To mesto su zato nazvali Lebane.

Već su stigli u mesto gde su se nadali da će promeniti konje, ali konja nije bilo. Od tada to mesto nazivaju Konjino.

Potera ih je znatno sustigla, ali se nisu predali lako. I pored povređenih konja, krenuli su dalje, ali je carska garda bila brža i sustigla je begunce ‒ mlade ljubavnike. Vojnici su uhvatili svinjara i po carevoj naredbi, odmah mu odrubili glavu.

Ode glava ‒ na staroslovenskom žde golova, a po tom nesrećnom događaju mesto su nazvali Ždeglovo. Selo pokraj Caričinog grada gde je živeo svinjar nazvali su Svinjarica.