SAHRANIO 12 DECE , PA NA GROBLJU PODIGAO CRKVU: Tužna sudbina jedinog autentičnog lika iz Sterijinih "Rodoljubaca"
POZNATO je da je Jovan Sterija Popović inspiraciju za književna dela nalazio u svojim sugrađanima, Vrščanima. Nije štedeo pero kada se podsmehivao njihovoj pokondirenosti, nepromišljenosti, sebičluku i koristoljublju, ali nikada nije otkrivao njihov pravi identitet.
FOTO: Privatna arhiva
Jedini presedan napravio je u svom poslednjem delu "Rodoljupci", koje govori o dešavanjima u Vršcu uoči i nakon Mađarske revolucije 1848. godine. I prezimenom i delom prikazao je uglednog vršačkog zanatliju Arsenija Gavrilovića (1779-1849), koji je, baš kao i on, bio akter tih događaja.
- Sterija i Gavrilović su bili savremenici i istomišljenici. Bili su članovi Okružnog odbora, koji je formiran januara 1849. godine, odmah po oslobođenju Vršca. Obojica su zastupala stav da i nakon revolucije treba da se nastavi saradnja sa Mađarima, zbog čega su ih lažni rodoljupci kompromitovali i prozvali "madžaronima". O tome se u "Rodoljupcima" jasno govori - otkriva, za "Novosti", Tamaš Fodor, vršački bibliotekar.
Sterija je zbog te nepravde morao da izbegne u Beograd. To ga je jako tištilo, pa je četiri godine posle revolucije iskoristio svoje literarne sposobnosti i sve to pretočio u satiričnu komediju.
PIŠČEV UNUTRAŠNjI GOVOR
LIK Gavrilovića poslužio je Steriji da kroz njega iskaže i svoje lično mišljenje o svim tim Žutilovima, Šerbulićima i Smrdićima, "parazitima koji se prikače uz svaki pokret, iskorišćavajući ga u sebične svrhe". To se da naslutiti iz toga što je knjiški Gavrilović na kraju komedije morao da izbegne u Beograd, baš kao što je to i sam pisac uradio u stvarnom životu. Pravi Gavrilović je progon "izbegao", jer se upokojio samo mesec dana nakon formiranja Okružnog odbora.
- "Rodoljupce" je napisao posle Arsenijeve smrti, pa se pretpostavlja da je baš iz tog razloga njegovo prezime ostavio da bude autentično. Uostalom, Gavrilović je prikazan kao oličenje građanskog poštenja, umerenosti i ispravnosti, pa ne verujem da bi se ljutio čak i da je bio živ - ističe Fodor.
Da se radi baš o ovom uglednom Vrščaninu ustanovljeno je na osnovu scene u kojoj Šerbulić, Žutilov i Smrdić sarkastično pominju da je "Gavrilović načinio crkvu o svom trošku, pa je ljudima ostalo to u glavi". Jer, pravi Gavrilović je zaista bio ktitor crkve na Gradskom groblju u Vršcu.
TUTOR BOLNICE PA FORMUND
KAO imućan i ugledan građanin, Gavrilović je imao značajnu ulogu u javnom životu Vršca. Najpre je bio tutor bolnice "Srpski špitalj", a 1823. je postao član crkvene opštine. Bio je i dugogodišnji formund - predstavnik građana u crkvenoj opštini, koji je zastupao to telo pred magistratskim savetom. Tu funkciju je obavljao punih 19 godina, od 1827. do svoje smrti 1846. Imao je najduži staž od svih devetoro formunda, koji su se izmenjali u periodu od 1795. do 1851. godine.
- Tužna je bila njegova sudbina. Bio je bogat i uvažavan, ali duboko nesrećan čovek. Od četrnaestoro dece, koje je dobio u braku sa sugrađankom Jelenom Gerdec, čak devetoro je umrlo odmah po rođenju, a troje kao mladi ljudi. Uz to, sahranio je i dvoje unučadi, zbog čega je 1836. odlučio da baš na groblju sagradi crkvu i četiri porodične grobnice pod njom - kaže naš sagovornik.
Januara 1839. Gavrilović je taj novoizgrađeni verski objekat poklonio "srpstvu i pravoslavlju". Predaja je ozvaničena na sednici crkvene opštine, u prisustvu trojice advokata, među kojima je bio i - Sterija. Bio je to prvi zvanični susret pisca i Arsenija Gavrilovića. Deceniju kasnije ponovo su se spojili u Okružnom odboru. To kratko zajedničko delovanje na Steriju je ostavilo toliko snažan utisak, da je pre tačno 170 godina Gavrilovića poslao u knjišku večnost.